اسناد (علم معانی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از اصطلاحات بکار رفته در
ادبیات فارسی،
اسناد بوده که در لغت به معنی «نسبت دادن چیزی به چیزی یا به کسی» و در اصطلاح
علم معانی، عاملی است که قسمتی از
کلام را به قسمتی دیگر از کلام، بر صورت
ایجاب یا
سلب، پیوند می‌دهد.
اسناد (یا
نسبت حکمیه و رابطه) پیوند میان
مسندالیه و
مسند را برای ایجاد مفهوم برقرار می‌کند که عامل این پیوند در
زبان فارسی فعل است، مانند:
ترکان پارسی گوی بخشندگان عُمرَند.
در هر قطعه ادبی پیوندی بین کلمات وجود دارد که در اصطلاح علم معانی به آن مسند و مسندالیه گفته می‌شود.
۱) اسناد خبری: در این اسناد افادۀ حکم یا خبر،اعمّ از ثبوت یا سلب،
ما بازاء خارجی دارد و ذاتاً قابل
صدق و
کذب است.
۲) اسناد انشایی: در این اسناد،
مفهوم در لفظ باقی می‌ماند و حکم، نسبت خارجی ندارد و به همین سبب قابل صدق و کذب نیست.
اسناد خبری، بسته به احوال مخاطب و میزان آگاهی او از حکم، به سه قسم تقسیم می‌شود:
۱) اسناد ابتدایی: در این اسناد
مخاطب نسبت به حکم
خالی الذّهن است و پیام را دریافت می‌کند.
۲) اسناد طلبی: در این اسناد مخاطب به درستی پیام
شک دارد و گوینده برای رفع تردید، سخن را
موکد می‌کند.
۳) اسناد انکاری: در این اسناد، خبر، برای شنونده‌ای که منکر پیام است، به صورت مضاعف تاکید می‌شود.
اسناد، اعمّ از خبری یا انشایی، بر دو گونه است:
۱) اسناد حقیقی: اسناد حکم (یا فعل) است به فاعل حقیقی، بر حسب اعتقاد متکلّم، مانند: علی آمد.
۲) اسناد مجازی: نسبت حکم است به فاعل غیرحقیقی، مشروط بر آن‌که میان حکم و فاعل حقیقی ارتباطی وجود داشته باشد مانند: خورشید بر جهانیان خندید. اسناد مجازی بیشتر جنبۀ ادبی دارد.
۳) نوعی دیگر از اسناد هست که نه حقیقی و نه مجازی است. در این نوع، پیوستن
مسند به
مسندالیه تنها برای ربط است و فعل جمله نیز
فعل‌ربطی است مانند: هوا سرد است.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «اسناد»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۰۹.
