اسماعیل بن حماد جوهری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابونصر اسماعیل بن
حمّاد جوهری، ادیب و لغوی ایرانی
قرن چهارم و مؤلف صحاح اللغه می‌باشد.
وی از اهالی
فاراب، در
ماوراءالنهر، بود. در ۳۳۲ متولد شد.
جوهری از
هوش سرشاری برخوردار بود. در خوش خطی او را همپایه ابن مُقْله (متوفی ۳۲۸) و ابن بَواب (متوفی ۴۲۳) دانسته اند. با آنکه
عرب تبار نبود، مانند افراد
عربِ عاربه ( بادیه نشین )
فصیح سخن می‌گفت .
وی از جمله علمایی بود که پس از
خلیل بن احمد فَراهیدی (متوفی بین ۱۷۰ تا ۱۷۵) به
علم عروض پرداخت، به اوزان
شعری صورت نهایی داد و آن را تکمیل نمود.
جوهری ابتدا در فاراب نزد
دایی خود،
ابوابراهیم اسحاق بن ابراهیم (متوفی ۳۵۰)، به تحصیل پرداخت و سپس برای ادامه
تحصیل به
عراق رفت و از محضر
ابوعلی فارسی (متوفی ۳۵۶) و
ابوسعید سیرافی (متوفی ۳۶۸) بهره برد. وی پس از بهره مندی از علمای
شام و عراق، به
حجاز سفر کرد و برای کسب
مهارت در
علم لغت و
ادبیات به میان
قبایل ربیعه و مُضَر رفت، سپس به
خراسان بازگشت و در
نیشابور اقامت کرد و به
تدریس و
تألیف و
تعلیم خط و
استنساخ کتاب‌ها و دفاتر پرداخت .
وی، که به تدریج دچار
بیماری روانی شد، روزی برای
پرواز، دو لنگه
در را با
طناب به پهلوهای خود بست و به
پشت بام مسجدجامع نیشابور رفت و به گمان پرواز، خود را از بام به
زمین انداخت .
تاریخ دقیق
مرگ او معلوم نیست ؛ آن را
سال ۳۹۳،
۳۹۸،
یا حدود ۴۰۰
ضبط کرده اند.
جوهری به سبب تألیف
صحاح اللغه شهرت یافته است . از دیگر تألیفات او،
عروض الوُرقه (درباره علم عروض) و المقدمه فی النحو است .
اشعاری عالمانه نیزاز وی به جامانده است.
(۱) ابن انباری، نزهه الالباء فی طبقات الادباء، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۶/۱۹۶۷.
(۲) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/ ۱۹۷۱.
(۳) ابن رشیق، العمده فی محاسن الشعر و آدابه و نقده، چاپ
محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۴) اسماعیل بن علی ابوالفداء، المختصر فی اخبار البشر: تاریخ ابی الفداء، بیروت : دارالمعرفه للطباعه و النشر.
(۵) کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج ۲، نقله الی العربیه عبدالحلیم نجار، قاهره ۱۹۷۴.
(۶) عبدالملک بن
محمد ثعالبی، یتیمه الدّهر، چاپ مفید
محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۷) اسماعیل بن
حماد جوهری، الصحاح : تاج اللغه و صحاح العربیه، چاپ
احمد عبدالغفور عطار، بیروت، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش .
(۸) ذهبی، سیراعلام النبلاء.
(۹) علی بن یوسف قفطی، اِنباه الرواه علی اَنباء النحاه، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، ج ۱، قاهره ۱۳۶۹/۱۹۵۰.
(۱۰) یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/ ۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت .
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن بن علی جوهری»، شماره۵۲۲۹ .
