اسدالله شوشتری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَسَدُاللّه‌ِ شوشْتَری (تُسْتَری)، فرزند اسماعیل (ح ۱۱۸۶- ۱۲۳۴ق/۱۷۷۲-۱۸۱۹م)، از فقیهان
اصولی و محقق
امامیه و مؤلف مقابس الانوار می‌باشد.
او را
کاظمی،
دزفولی و انصاری نیز خوانده‌اند.
تاریخ تقریبی
ولادت وی را آقابزرگ از عبارتی در اجازه مورخ ۱۲۱۱ق از
شیخ جعفر کاشف الغطا استنباط کرده است،
در حالی که حرزالدین آن را در ۱۱۸۵ق نوشته است.
اسدالله شوشتری مقدمات علوم را نزد
پدر فرا گرفت،
آنگاه در
کربلا سکنی گزید، ولی به‌سبب اختلاف‌نظر با استادش
وحید بهبهانی (ه م) مجبور به
مهاجرت به
کاظمین شد و تا پایان عمر در این شهر به‌سر برد.
وی پس از دانش‌اندوزی از محضر وحید، در سلک شاگردان شیخ جعفر کاشف الغطا درآمد و با
دختر او
ازدواج کرد.
از دیگر مشایخ و استادان او
محمد مهدی بحرالعلوم ،
سید علی صاحب ریاض ،
میرزا مهدی شهرستانی ،
شیخ احمد احسایی و
میرزا ابوالقاسم قمی صاحب قوانین را می‌توان نام برد.
اسدالله شوشتری از بزرگان علمای امامیه در ادوار اخیر بود که تحقیقاتش در میان علما مشهور و متداول است.
پس از فوت شیخ جعفر کاشف‌الغطا مرجعیت به وی منتقل شد و بسیاری از مردم در امر
تقلید به او روی آوردند.
شیخ انصاری در پایان مبحث «اجماع» از کتاب فرائد،
پیش از نقل کلامش از کشف القناع، او را ستوده، و شیخ‌احمد احسایی تألیفات او را با تعبیر «کل الصید فی جوف الفرا» وصف کرده است.
او را آراء و نظریاتی است که مورد قبول بسیاری از علمای معاصر و پس از وی قرار گرفته است، از آن جمله به «عدم حُجیّت اجماع منقول به خبر واحد» می‌توان اشاره کرد که فقهای امامیه تا روزگار اسدالله آن را در حکم کلی
خبر واحد قرار می‌دادند و او در کتاب کشف القناع، بر خطا بودن این نظر
استدلال کرده است. در نتیجه کوشش‌های او بود که از آن پس فقیهان،
اجماع منقول به خبر واحد را
حجت نشناختند.
او شاگردان متعددی تربیت کرده است که بسیاری از آنان به درجه
اجتهاد رسیده‌اند و از آن جمله سیدعبدالله شُبَّر، موسی و علی فرزندان شیخ جعفر کاشف الغطا و اسماعیل فرزند خود وی شایسته ذکرند.
او را ۶ پسر به نام‌های مهدی، اسماعیل، باقر، تقی، حسن و
کاظم بوده است
و تبار او از خاندان‌های سرشناس
کاظمین و
نجف به شمار می‌روند.
وی عمری کوتاه داشت. درباره
سال وفات او آراء مختلفی نقل شده است. برخی وفات او را در ۱۲۲۰ق ذکر کرده‌اند،
ولی از آن‌جا که او در ۱۲۲۷ق در قید حیات بوده، و در
کاظمین به
تدریس اشتغال داشته است،
قول آنان که درگذشت او را ۱۲۳۴ق نوشته‌اند، قابل پذیرش خواهد بود.
۱. الوسائل فی الفقه، که به گفته امین
در یک مجلد به چاپ رسیده است.
۲. کشف القناع عن وجوه حُجیة الاجماع، که
تاریخ تألیف آن را به اختلاف حدود
سال ۱۲۱۶ق و ۱۲۲۲ق دانسته‌اند.
این کتاب یک‌باردر ۱۳۱۱ق و بار دیگر در ۱۳۱۷ق در تهران به چاپ سنگی رسیده است.
۳. مقابس‌الانوار و نفائس‌الابرار فی‌احکام النبی‌المختار و عترته‌الاطهار، که معروف‌ترین اثر او، و در
فقه استدلالی است. این اثر شامل کتاب‌های طهارت، مکاسب، عقود و نکاح است و در مقدمه، پس از اشاره به مشایخ اجازه، علامات و رموز و مصطلحات خاص مؤلف آمده، و سپس به شرح حال جمعی از فقهای
امامیه از عهد کلینی تا عصر مؤلف پرداخته شده است. این کتاب بارها، از جمله در ۱۳۲۲ق در
تبریز و در دو مجلد به چاپ رسیده است.
۱. تحفة الراغب فی ترجمة بغیة الطالب، که ترجمه فارسی بغیة الطالب شیخ جعفر کاشف الغطاست و نسخه‌هایی از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
۲. اللؤلؤ المسجور فی معنی الطهور، که مؤلف آن را در ۱۲۱۶ق در رد بر قول حنفیان نگاشته، و به سخنان فقها و لغویان عامه و خاصه استشهاد نموده است.
از این رساله دو نسخه در کتابخانه
مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار سابق) موجود است که یکی از آن‌ها به خط نسخ است و از قراین برمی‌آید که به خط مؤلف، و ظاهراً تحریر اول آن است.
برخی مآخذ نام این اثر را البحر المسجور فی معنی لفظ الطهور ضبط کرده‌اند.
۳. مناهج الاعمال فی الاصول، در جواز عمل به ظن‌ّ.
امین نسخه‌ای از آن را در کتابخانه عبدالحسین طهرانی در
کربلا معرفی کرده است.
۴. منهج التحقیق فی حکمی التوسعه و التضییق، که در مسأله مواسعه و مضایقه درباره قضای نمازهای فوت شده است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
۵. رسالة فی اقرار الزوج بطلاق زوجته، که با عناوین مبلغ النظر و نتیجة الفکر و رسالة فی قاعدة من ملک نیز آمده است. مؤلف، این اثر را به دنبال اختلاف رأی با استادش کاشف الغطا در موضوع اقرار زوج به
طلاق زوجه نگاشته، و مورد قبول شیخ جعفر واقع شده است.
آقابزرگ تهرانی از نسخه‌های متعددی از آن در کتابخانه‌های شخصی گزارش کرده است.
نسخه‌ای نیز در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است، که در ۱۲۱۲ق از روی نسخه مؤلف
استنساخ شده است. نسخه‌هایی نیز در کتابخانه مدرسه خیرات خان مشهد
و کتابخانه آستان قدس
موجود است.
همچنین آقابزرگ تهرانی نسخه‌هایی از حاشیه او بر بغیة الطالب‌ِ کاشف الغطا، رسالة فی تحقیق الاحکام الظاهریة و الواقعیه، رسالة فی تکلیف الکفار بالفروع، رسالة فی دفع الاعتراض عن العمل بالاخبار المأثورة المخالفة لعموم الکتاب و السنّه... و رسالة فی الظن الطریقی را نشان داده است.
۱. الاحراز و الادعیه.
۲. جوابات مسائل سئل عنها.
۳. تعلیقه بر الروضة البهیه.
۴. مستطرفات من الکلام متضمن رد بر
وحید بهبهانی .
(۱) آستان قدس، فهرست.
(۲) آقابزرگ تهرانی، الذریعه.
(۳) آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، مشهد، ۱۳۰۴ق.
(۴) ابن‌یوسف شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، تهران، ۱۳۱۳- ۱۳۱۵ش.
(۵) محسن امین، اعیان الشیعه، به‌کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق.
(۶) مرتضی انصاری، فرائد الاصول، به‌کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۰۷ق.
(۷) محمد حرزالدین، معارف الرجال، به‌کوشش محمدحسین حرزالدین، قم، ۱۴۰۵ق.
(۸) جعفر خلیلی، موسوعة العتبات المقدسه، قسم الکاظمین، بیروت، ۱۴۰۷ق.
(۹) محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، تهران/ قم، ۱۳۹۰ق.
(۱۰) حسن صدر، تکملة امل الامل، به‌کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۶ق.
(۱۱) محمود فاضل، «فهرست نسخه‌های خطی مدرسه خیرات‌خان مشهد»، همراه فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه‌های رشت و همدان، به‌کوشش محمد روشن و دیگران، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۱۲) علی فاضل قایینی نجفی، علم الاصول تاریخاً و تطوراً، قم، ۱۴۰۵ق.
(۱۳) عباس قمی، الفوائد الرضویه، تهران، ۱۳۲۷ش.
(۱۴) عباس قمی، هدیة الاحباب، تهران، ۱۳۶۲ش.
(۱۵) اعجاز حسین کنتوری، کشف الحجب و الاستار، قم، ۱۴۰۹ق.
(۱۶) محمدعلی مدرس، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۴۶ش.
(۱۷) حمید مجید هدو، مخطوطات خزانه جامعه مدینة العلم (
کاظمین)، بغداد، ۱۳۹۲ق/۱۹۷۲م
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اسدالله شوشتری»، ج۸، ص۲۳.
