• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ارث خنثی (حقوق خصوصی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ارث خنثی، از اصطلاحات علم حقوق بوده و درباره ارث‌ بردن کسی است که نشانه‌های دو جنس را دارد و تشخیص زن یا مرد بودن آن دشوار است. اگر خنثی به یکی از دو جنس شباهت بیشتری داشته باشد، ارث همان جنس معین می‌شود اما اگر خنثای مشکل باشد در این صورت نصف سهم مرد و نصف سهم زن برای وی معین می‌گردد.


ارث در لغت به معنای انتقال غیر قراردادی چیزی، از شخص به دیگری است
[۱] راغب اصفهانی، حسین‌ بن‌ محمد، المفردات فی قریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، ص۵۱۸، چاپ بیروت، دارالعلم، الدارالشامیه، ۱۴۱۲ قمری، چاپ اول.    
و همچنین به معنای بقیه‌ و باقیمانده‌ چیزی نیز می‌باشد.
[۲] سیّاح، احمد، فرهنگ جامع عربی-فارسی، ج۱، ص۲۰، تهران، کتاب فروشی اسلام، ۱۳۵۴، چاپ هشتم.
در اصطلاح حقوقی مقصود از آن، انتقال مالکیت اموال میت، پس از فوت به ورّاث او می‌باشد.
[۳] شهیدی، مهدی، ارث، ص۱۵، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
قانون‌گذار در کلام خود کسی را که ارث می‌برد وارث، و متوفی را مورّث، و اموال و دارایی متوفی در حین فوت وی را، ترکه می‌نامد.
[۴] امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۱۶۹، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.

در تقسیم ترکه، شناخت جنس وارث اهمیت اساسی دارد. این تمیز در اشخاص متعارف، آسان است؛ ولی گاهی پاره‌ای از مردم که آنان را خنثی می‌نامیم، نشانه‌های هر دو جنس را دارند و به دشواری می‌توان گفت که اینان در شمار زنان‌اند یا مردان.
[۵] کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی درس‌هایی از شفعه، وصیت و ارث، ص۳۰۹، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ نهم.

این افراد بطور کلی در ۲ گروه قرار می‌گیرند:
[۶] شهیدی، مهدی، ارث، ص۱۸۵، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.


خنثای ظاهر کسی است که علائم مرد بودن در او، بر علائم زن بودن غلبه دارد و یا بالعکس، یعنی علائم زن بودن در او بر علائم مرد بودن غلبه دارد. در این صورت خنثی به هر یک از دو جنس که شباهت بیشتری به آن دارد ملحق می‌شود و سهم‌الارث وی معین می‌گردد.
[۷] امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۲۹۴، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.


خنثای مشکل کسی است که هیچ یک از علائم مرد بودن یا زن بودن در او بر دیگری غلبه ندارد. در این صورت نمی‌توان او را در ردیف هیچ یک از دو جنس قرار داد، همچنان که نمی‌توان او را جنس سومی در ردیف ذکور و اناث دانست. لذا سهم‌الارث او نیمی از سهم‌الارث مرد، به‌علاوه‌ نیمی از سهم‌الارث زن است.
[۸] امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۲۹۴-۲۹۵، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
البته این حکم، به استناد ماده‌ ۹۳۹ ق. م در موردی جاریست که خنثی در زمره‌ وارثانی باشد که ذکور ایشان دو برابر اناث، ارث می‌برند. لیکن اگر خنثی از جمله وارثانی باشد که ذکور ایشان سهمی برابر با اناث می‌برند، اجرای حکم ماده‌ فوق کاری لغو و بیهوده خواهد بود.
مساله‌ تامل برانگیزی که در این میان خودنمائی می‌کند این است که در برخی موارد، خنثای مشکل ممکن است، برحسب مرد یا زن بودن، سهم برخی از ورثه را تغییر دهد، لیکن قانون‌گذار با چشم‌پوشی از تعیین جنسیت این فرد این مشکل حقوقی را حل نشده رها کرده است. بعنوان مثال اگر متوفی، پدر و مادر و یک دختر و یک خنثی، بعنوان وارث داشته باشد، تمیز جنس خنثی می‌تواند در فرض دختر، موثر باشد. بدین توضیح که اگر خنثی را دختر فرض کنیم، فرض دو دختر متوفی، دو سوم کل ترکه خواهد بود. حال اینکه اگر خنثی را پسر در نظر بگیریم، دختر متوفی، فرضی نخواهد داشت بلکه به قرابت ارث می‌برد.
[۹] کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی درس‌هایی از شفعه، وصیت و ارث، ص۳۱۰، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ نهم.
(م ۹۰۹ ق. م)

اگر بعضی از ورثه خنثی باشد؛ به اینکه دارای عورت مردان و زنان باشد، پس اگر به یکی از مرجّحات منصوص و غیر منصوص، تعیین اینکه او مرد است یا زن، ممکن باشد، او خنثای غیر مشکل است و بر طبق مرجّحات عمل می‌شود و اگر ممکن نباشد او خنثای مشکل است.
[۱۰] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۸، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    


۴.۱ - مرجحات منصوصه

مرجحات منصوصه چند امر است: اول اینکه: دائماً از یکی از دو عورت ادرار نماید، یا غالباً چنین باشد به طوری که بول از غیر آن عورت، به ندرت و مانند معدوم باشد وگرنه محل اشکال است، پس طبق آن عورتی که از آن ادرار می‌نماید، ارث می‌برد، بنا بر این اگر از عورت مردان ادرار می‌کند ارثیه مرد را می‌برد و اگر از عورت زنان بول می‌کند ارثیه زن را می‌برد. دوم: در صورتی که از هر دو ادرار می‌کند، دائماً سبقت گرفتن بول از یکی از دو عورت باشد، یا غالباً چنین باشد؛ به طوری که غیر آن مانند معدوم شمرده شود، پس اگر از عورت مردان سبقت می‌گیرد ارثیه مرد را می‌برد و اگر از عورت زنان سبقت می‌گیرد ارثیه زن را می‌برد. سوم: بعضی گفته‌اند: تاخیر افتادن انقطاع آن از یکی از دو عورت - دائماً یا غالباً - با نبود نشانه دوم، ولی در آن اشکال است پس با نبود بقیّه نشانه‌ها، احتیاط به مصالحه ترک نشود. چهارم: شمردن دنده‌ها است؛ پس اگر دنده‌های طرف راست او بیشتر از طرف چپش باشد از مردان می‌باشد و ارث مرد را می‌برد و اگر مساوی باشند ارث زن را می‌برد.
[۱۱] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۸، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    


۴.۲ - نبود علامت‌های منصوص

اگر علامت‌های منصوص نباشند چنانچه در او نشانه‌های مخصوص زنان باشد مانند دیدن خون همان طور که زن‌ها می‌بینند، یا نشانه‌های مخصوص مردان باشد مانند روییدن موی محاسن، پس اگر از آن‌ها اطمینان حاصل شود طبق آن حکم می‌شود وگرنه خنثای مشکل می‌باشد.
[۱۲] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    


۴.۳ - سهم خنثای مشکل

خنثای‌ مشکلی که در او مرجحات منصوص و علاماتی که موجب اطمینان است نمی‌باشد، نصف سهم مردان و نصف سهم زنان را ارث‌ می‌برد.
[۱۳] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    


۴.۴ - قرعه برای شخص فاقد عورت مردان و زنان

اگر شخصی عورت مردان و همچنین عورت زنان را نداشته باشد و بول او از جای دیگر مثل دبر او بیرون بیاید، اقوی عمل به قرعه است.
[۱۴] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    


۴.۵ - شخص دارای دو سر

اگر برای شخصی روی یک سینه دو سر یا روی یک کمر دو بدن باشد راه استعلام آن این است که یکی از آن‌ها بیدار شود، پس اگر فقط او بیدار شد، نه دیگری، آن‌ها دو نفر می‌باشند و سهم دو نفر را ارث می‌برند و اگر هر دو بیدار شدند ارث یک نفر را می‌برند. البته این موضوع جداً فروع زیادی دارد که در ابواب فقه جریان دارد و بعضی از آن‌ها در مفصلات ذکر شده است‌.
[۱۵] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    


۱. ↑ راغب اصفهانی، حسین‌ بن‌ محمد، المفردات فی قریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، ص۵۱۸، چاپ بیروت، دارالعلم، الدارالشامیه، ۱۴۱۲ قمری، چاپ اول.    
۲. ↑ سیّاح، احمد، فرهنگ جامع عربی-فارسی، ج۱، ص۲۰، تهران، کتاب فروشی اسلام، ۱۳۵۴، چاپ هشتم.
۳. ↑ شهیدی، مهدی، ارث، ص۱۵، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
۴. ↑ امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۱۶۹، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
۵. ↑ کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی درس‌هایی از شفعه، وصیت و ارث، ص۳۰۹، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ نهم.
۶. ↑ شهیدی، مهدی، ارث، ص۱۸۵، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۸۵، چاپ ششم.
۷. ↑ امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۲۹۴، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
۸. ↑ امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، ج۳، ص۲۹۴-۲۹۵، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، ۱۳۷۶، چاپ سیزدهم.
۹. ↑ کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی درس‌هایی از شفعه، وصیت و ارث، ص۳۱۰، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۶، چاپ نهم.
۱۰. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۸، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۱۱. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۸، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۱۲. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۱۳. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۱۴. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    
۱۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریر الوسیلة، ج۲، ص۴۲۹، کتاب المواریث، فی میراث الخنثی، مسالة۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۳۴ ه. ق.    


• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ارث خنثی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۲/۲۹.    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    


رده‌های این صفحه : ارث | اصطلاحات حقوقی | حقوق خصوصی | دیدگاه های فقهی امام خمینی
جعبه ابزار