ادوار اصول‌الفقه (ابوالقاسم گرجی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ادوار اصول الفقه (تحولات
اصول فقه و...) »، مجموعه هفت مقاله اصولی فارسی، تالیف
ابوالقاسم گرجی است.
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و هفت مقاله است. در مقدمه کتاب، علاوه بر ذکر تالیفات اصولی نویسنده، به اختصار به تعریف
علم اصول ، موضوع و مسائل آن و نیز به فایده علم اصول و بالاخره به وجه تمایز علوم پرداخته شده است. قلم روان و نگارش علمی مقالات، از ویژگی‌هایی است که خواننده را در فهم مطالب مدد می‌دهد.
خلاصه مقالات به ترتیب ارائه در کتاب:
نگاهی به تحول علم
اصول و مقام آن در میان علوم دیگر: نویسنده، در این مقاله، به بحث از تحولات علم اصول می‌پردازد و چون توجه به
آثار ارزش مند علمای
شیعه در
تبیین این تحولات حائز کمال اهمیت است، لذا در هر دوره به ذکر تعدادی از آثار آن دوره نیز پرداخته است. در این نوشتار، در ضمن دو گفتار، پیدایش علم اصول و مقام آن در میان علوم دیگر و سپس تحول علم اصول در طول
تاریخ ، شامل ادوار تاسیس،
تصنیف ،
اختلاط علم اصول با مسائل سایر علوم، کمال و استقلال مجدد، رکود
استنباط و توقف علم اصول شیعه
امامیه ،
نهضت مجدد و بالاخره دوره جدید علم اصول مورد بحث قرار گرفته است.
این مقاله، به بررسی آرای اصولی سید مرتضی (متولد ۳۵۵ ق)، اختصاص دارد. ایشان شخصیتی ممتاز،
فقیه ، متکلم، اصولی، مفسر،
ادیب و یگانه عصر خویش بوده است. وی، از شاگردان برجسته
شیخ مفید بوده و به همراه برادرش
سید رضی ، سال‌ها در محضر آن استاد جلیل القدر تلمذ نموده است. شخصیت‌های برجسته علمی، نظیر شیخ طوسی،
سلار ، ابن براج از شاگردان سید مرتضی بوده‌اند. سید مرتضی که به «علم الهدی»
شهرت دارد، هشتاد کتاب تالیف نموده که از آن جمله است:
الانتصار در فقه ،
الناصریات در فقه و کلام ،
الشافی فی الامامة ،
انقاذ البشر من الجبر و القدر ،
المحکم و المتشابه ،
تنزیه الانبیاء ،
الاصول الاعتقادیة ،
الفصول المختارة و... از آثار مهم ایشان است.
مهم‌ترین اثر اصولی سید مرتضی، کتاب «
الذریعة الی اصول الشریعة » است. سید مرتضی را باید آغازگر روش نوین در نگارش
اصول فقه و نویسنده اولین کتاب کامل در این علم دانست. در این مقاله، اهم آرای سید، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
شیخ طوسی (متولد ۳۸۵ ق)، از شاگردان برجسته شیخ مفید و
سید مرتضی است، مؤسس طریقه اجتهاد مطلق و در علوم نقلی، ملقب به شیخ مطلق و
شیخ الطائفة است و از اکابر و اعاظم محدثان و فقیهان امامیه محسوب می‌شود. او، در کتاب مهم خود، «
تهذیب الاحکام » که یکی از کتب اربعه مورد اعتماد شیعه امامیه است، حدود ۱۳ هزار
حدیث و در کتاب مهم دیگرش، «
الاستبصار فی ما اختلف بین الاخبار »، ۵۵۱۱ حدیث از
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و ائمه معصومین گردآوری کرده است. وی، دارای کتب بسیار مهمی در
فقه ، از جمله کتاب «
الخلاف » در فقه تطبیقی، «
النهایة » در فقه و فتوا و «
المبسوط » در
فقه استدلالی می‌باشد.
پس از شیخ طوسی، اهمیت علم اصول در
فقه امامیه روزبه روز رو به فزونی نهاد و ده‌ها کتاب در این علم به وسیله اعاظم و اکابر علمای امامیه به رشته
تحریر درآمد که در مقاله اول، به تجزیه و تحلیل این دوره‌ها، به طور مستوفی پرداخته شده است.
به بررسی نقش و جایگاه
شیخ مرتضی انصاری در علم اصول و بررسی چند مسئله اصولی از دیدگاه شیخ، اختصاص دارد. شیخ مرتضی انصاری، هر چند آغازگر دوره جدید علم اصول محسوب نمی‌شود، ولی باید به دلیل غنای مطالب مطرح شده توسط وی، آن جناب را پیشوای عالی‌ترین مرحله از مراحل پیشرفت علم اصول دانست. کتاب «
المکاسب » او در فقه معاملات و «
فرائد الاصول » وی، معروف به رسائل، در علم اصول، از مهم‌ترین کتب درسی حوزه‌های علمیه امامیه محسوب می‌شود.
نویسنده، ضمن آشنایی با ادوار
مختلف علم اصول، مناسب دیده است به رابطه علم اصول با برخی از علوم دیگر اشاره شود، ازاین رو در این مقاله، به رابطه علم اصول با
علوم قرآنی پرداخته است و در پنج گفتار بررسی
نسخ قرآن به وسیله حدیث، بررسی بنای
عقلا بر حجیت و اعتبار ظهور قرآن و چند مبحث دیگر را مطرح کرده است.
در سه گفتار، منطق و
ماهیت علم اصول،
منطق و
مبادی علم اصول ، منطق و استفاده علم اصول از آن مورد مطالعه قرار گرفته است.
در این نوشتار، پنج مورد از موارد
اختلافی شیعه و
اهل سنت به اختصار
بیان شده است. در باب مستند
حجیت اجماع ، شیعه اجماع را از این جهت که کاشف از رای و نظر معصوم است حجت می‌داند، اما اهل سنت علاوه بر اینکه مسئله
کاشفیت را مطرح نمی‌کند، از ظواهر ادله آنان نیز چنین برمی آید که ملاک را نفس اجماع و اتفاق می‌داند. شیعه، هم چنین برخلاف اهل سنت،
قیاس ،
استحسان و
مصالح مرسله را حجت نمی‌داند و قائل به
تخطئه است که این موضوعات نیز به اختصار شرح شده است.
فهرست مطالب، در ابتدا و فهرست منابع، در انتهای
اثر ذکر شده است. در پاورقی‌ها، آدرس کامل مطالب جهت مراجعه خواننده ارائه شده است.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
