ادعاهای اهل کتاب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یهودیان و مسیحیان برای خود ادعای
فضیلت می کردند.
اهل کتاب برای خود، مدعی
فضایل و درجاتی بودند که ریشه در برتری‌جویی آنان داشت.
قرآن چنین ادعاهایی را صرفاً آرزوهایی بی‌پایه
و اساس دانسته است: «... تِلکَ اَمانِیُّهُم».
برخی از آن ادعاها عبارت است از:
آنان همه را گمراه
و هدایت را تنها در گرو آیین خود می‌دانستند: «وقالوا کونواهودًا اَو
نَصری تَهتَدوا».
البته حقانیت یکدیگر را نیز قبول نداشته، هر یک، آیین دیگری را بی‌پایه
و اساس
و فقط آیین خود را بر
حق می‌خواند
: «
و قالَتِ
النَّصری لَیسَتِ الیَهودُ عَلی شَیء...».
با توجه به جایگاه بلند
حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) به عنوان پدر ادیان توحیدی
و آن‌که خاستگاه اصلی دو
دین یهود
و نصارا از طریق
موسی و پیامبران الهی بوده است، هر یک از دو گروه اهل کتاب می‌کوشیدند آن حضرت
و نیز دیگر پیامبران برخاسته از نسل او را پیرو آیین خود معرفی کنند:«اَم تَقولونَ اِنَّ اِبرهیمَ
و اِسمعیلَ واِسحقَ ویَعقوبَ
والاَسباطَ کانوا هودًا اَو
نَصری»
و برای اثبات ادعای خود به محاجّه با یکدیگر می‌پرداختند.
قرآن با توجه به این‌که دین یهود
و نصارا پس از ابراهیم (علیه‌السلام) پیدا شده، ضمن عتاب آنان به سبب چنین ادّعا
و ستیزی، اعلام کرد که ابراهیم (علیه‌السلام) بر دین یهود یا
نصارا نبوده، بلکه تابع دین حنیف بوده است: «ما‌کانَ اِبرهیمُ یَهودِیًّا
ولا
نَصرانِیًّا ولکِن کانَ حَنِیفًا‌مُسلِمًا».
اهل کتاب خود را نسبت به دیگر ساکنان شبه جزیره عرب که اغلب بت‌پرست
و فاقد آیین
و کتاب آسمانی بودند، به‌ویژه مشرکان
مکه برتر می‌دانستند
و بدین جهت خود را در برابر آنان مسئول نیز نمی‌دانستند: «قالوا لَیسَ عَلَینا فی الاُمِّیِّینَ سَبیل».
آنان پا را فراتر گذاشته، مدعی بودند که فرزندان
و دوستان خدایند. گرچه ادعای برگزیدگی بیش‌تر در میان یهود رواج داشت؛ اما
نصارا نیز به تدریج این ادعا را مطرح کردند: «
و‌قالَتِ الیَهودُ
والنَّصری نَحنُ اَبنؤُا اللّهِ واَحِبّؤُهُ».
قرآن در پاسخ آنان آمرزش
گناه را تابع اراده حکیمانه خداوند
و نه در گرو یهودی یا
نصرانی بودن خوانده
و مجازات شدن آنها به سبب گناهانشان را دلیل بطلان ادعای آنان می‌آورد: اگر راست می‌گویید چرا خداوند شما را به سبب گناهانتان
کیفر می‌کند: «قل فلم یعذّبکم بذنوبکم بَل اَنتُم بَشَرٌ مِمَّن خَلَقَ یَغفِرُ لِمَن یَشاءُ
و یُعَذِّبُ مَن یَشاءُ»
همچنین می‌گوید: اگر به راستی اولیای خدا هستید چرا مشتاق
مرگ و دیدار خداوند نیستید
گویا اهل کتاب بر اثر برخی جرمها
و گناهانی که به
ارتکاب آنها اذعان داشتند، خود را مستحق کیفر
دوزخ می‌دانستند؛ اما چون خود را دوست
و برگزیده خداوند می‌شمردند، معتقد بودند تنها چند روزی محدود در آتش دوزخ خواهند ماند.
«قالوا لَن تَمَسَّنَا النّارُ اِلاّ اَیّامًا‌مَعدودت».
این ادعا از سوی یهود مطرح می‌شد
و آنان مدعی بودند که فقط به مدت ۴۰ روز که
بنی‌اسرائیل در غیاب
موسی (علیه‌السلام) به گوساله‌پرستی پرداختند، عذاب خواهند شد
اما
قرآن ادعای آنان را مردود دانسته، ضمن بیان‌این نکته که مورد
لعن خداوند هستند
از جاودانه بودن آنان در آتش دوزخ خبر داده است:«اِنَّ الَّذینَ کَفَروا مِن اَهلِ الکِتبِ والمُشرِکینَ فی نارِ جَهَنَّمَ خلِدینَ فیها».
اهل کتاب بر اساس امتیازات
و فضایل پنداری، تنها خود را شایسته ورود به
بهشت و پیروان سایر ادیان آسمانی را از آن محروم می‌دانستند: «
و قالوا لَن یَدخُلَ الجَنَّةَ اِلاّ مَن کانَ هودًا اَو
نَصری تِلکَ اَمانِیُّهُم‌قُل هاتوا بُرهنَکُم اِن کُنتُم صدِقین».
«لن» به انحصار ابدی بهشت برای آنان اشاره دارد
و حرف «أو» بیانگر این است که یهود
و نصارا هر دو این ادعا را داشتند.
قرآن از یک سو چنین ادعایی را صرفاً آمال
و آرزوی آنان
و بی‌دلیل می‌خواند
و از سوی دیگر ورود به بهشت را فقط بر اساس
ایمان و عمل صالح امکان‌پذیر می‌شمارد
و این‌که به دلخواه اهل کتاب
و حتی
مسلمانان نیز نیست: «والَّذینَ ءامَنوا
و عَمِلواالصّلِحتِ سَنُدخِلُهُم جَنّت تَجری مِن تَحتِهَا الاَنهرُ... لَیسَ بِاَمانِیِّکُم ولا اَمانِیِّ اَهلِ الکِتبِ مَن یَعمَل سوءًا یُجزَ بِهِ...».
ارشاد العقل‌السلیم الی مزایا
القرآن الکریم، ابی‌السعود؛ اسباب النزول، واحدی؛ املاء ما من به الرحمن؛ انوار التنزیل
و اسرار التأویل، بیضاوی؛ البدایة
و النهایه؛ بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز؛ تاریخ جامع ادیان؛ التبیان فی تفسیر
القرآن؛ تحریرالاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه؛ التحقیق فی کلمات
القرآن الکریم؛ تذکرة الفقهاء؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیرالعیاشی؛ تفسیر
القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکاشف؛ تفسیر کنزالدقائق
و بحر الغرائب؛ تفسیر نمونه؛ تفسیر نورالثقلین؛ جامع البیان عن تأویل آی
القرآن؛ الجامع لاحکام
القرآن، قرطبی؛ جامع المدارک؛ جامع المقاصد فی شرح‌القواعد؛ الجزیة
و احکامها فی الفقه الاسلامی؛ جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره؛ حقوق اقلیتها بر اساس قرارداد ذمه؛ دایرة المعارف تشیع؛ زاد‌المسیر فی علم التفسیر؛ زبدة البیان فی براهین احکام
القرآن؛ سیرة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) من
القرآن الکریم
و‌السنة الصحیحه؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال
و‌الحرام؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)؛ صیانة
القرآن من التحریف؛ طهارت
و نجاست اهل کتاب؛ الفقه الاسلامی
و ادلته؛ فقه الصادق (علیه‌السلام)؛ فقه
القرآن، راوندی؛ کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء؛ کشف‌اللثام عن قواعد الاحکام؛ لباب النقول فی اسباب النزول؛ لسان العرب؛ المبسوط فی فقه الامامیه؛ مجمع‌البحرین؛ مجمع‌البیان فی تفسیر
القرآن؛ مجمع‌الفائدة
و‌البرهان؛ مختلف الشیعة فی احکام الشریعه؛ مستمسک العروة الوثقی؛ مستند العروة الوثقی؛ الملل
و النحل؛ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ موسوعة الفقهیة المیسره؛ المیزان فی تفسیر
القرآن؛ نورالبراهین فی اخبار السادة الطاهرین؛ النهایة فی غریب الحدیث
و الاثر.
دائرة المعارف قرآن کریم جلد پنجم، برگرفته از مقاله«اهل ذمه قرآن» شماره۵.
