ادات (ادبیات فارسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ادات به کلمه‌ای گفته می‌شود که به تنهایی معنی مستقلّی ندارد و معنی آن در کنار کلمه‌ای دیگر مشخص می‌شود مانند: بر، از، که.
در بسیاری از متون دستوری قدیم، ادات ابزاری برای ربط دادن کلمات، گروه‌ها یا جملات، نشان دادن نقش دستوری آن‌ها، تاکید و تشدید معنی یا افزودن معنایی به کلمه‌ای دیگر است. بر این اساس، در این متون
حروف اضافه، کلمات پرسشی و برخی قیود را «ادات» دانسته‌اند، زیرا حروف اضافه، مفعول غیرصریح را، نقش نماهای
ندا،
منادا را، کسرۀ اضافه،
مضاف‌الیه را، کلماتی مانند «هم» و «که» کلمه یا گروه مورد تاکید را، «آیا»، «چرا» و کلمات پرسشی دیگر، مانند «چه»، «کجا»، «کی»، «کدام»، «کدامین»، یکی از اجزای
جمله را و قیود
استثنا، مانند «مگر» و «الّا»، کلمه و گروه مورد استثنا را نشان می‌دهند؛ مانند: کتاب را به مریم دادم.
بعضی از اهل ادب،
افعال ربطی را نیز در زمرۀ ادات طبقه‌بندی می‌کنند؛ به اعتقاد
خیام‌پور افعال ربطی استقلال معنایی ندارند و تنها برای ربط دادن و اسناد
مسند به
مسندٌالیه و نشان دادن نقش این دو به کار می‌روند و به همین جهت جزو
حروف شمرده می‌شوند؛ مانند: کتاب بهترین دوست انسان است.
سایر کلمات و مقولاتی که به عنوان ادات معرفی شده‌اند عبارت‌اند از: ممیز یا شمارگرِ «تا» و گروهی از اصوات مانند: اَه!، به‌به!.
برخی، دستورها از جمله دستور سخن و
قواعد صرف و
نحو فارسی. بسیاری از پیشوندها و پسوندها را در زمرۀ ادات به شمار آورده‌اند؛ از جمله «-ک» را ادات تصغیر، «-ی» را ادات نسبت، «نا-» را ادات نفی، «- ستان»، «-سار» و «-گاه» را ادات
اسم مکان، «-گین» را ادات نسبت و «-می» را ادات استمرار دانسته‌اند.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «ادات»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۰۳.
