احکام نماز خوف (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
آیات قرآن به برخی از احكام
نماز خوف اشاره شدهاست.
بنا به آیات
قرآن، نماز خوف باید شکسته خوانده شود.
وجوب نماز قصر در
مسافرت هنگام
ترس از حمله
و اذيّت شدن از سوى
دشمن:
«
وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا ...؛
هنگامى كه سفر مى‌كنيد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد در صورتى كه از فتنه
و خطر كافران بترسيد....»
نفى جناح ظاهر در جواز است
و لكن منافات ندارد كه ورود آن در سياق، براى وجوب باشد، زيرا در مقام تشريع واقع شده است
و در آن صِرف كاشفيّت از جعل حكم كفايت مى‌كند. چنانكه در
سوره بقره آيه ۱۵۸
نيز اين چنين است.
مؤيّد اين برداشت روايتى از
امام باقر علیه‌السلام است كه تقصير در سفر واجب است.
ظاهر «فليس عليكم جناح» بر جواز دلالت دارد، ليكن چون مطلق است، مى‌توان از آن برداشت وجوب كرد
و روايت امام باقر عليه‌السلام نيز مؤيد اين برداشت است.
وجوب قصر
و كاستن از
نماز هنگام ترس از
کشته شدن:
«... أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا ...؛
... كه نماز را كوتاه كنيد در صورتى كه از فتنه
و خطر كافران بترسيد....»
در احتمالى «يفتنكم» به معناى «يقتلكم» است.
جواز به جا آوردن نماز خوف در حال حركت (پياده يا سواره) در هنگام ترس:
«حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ ... • فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُكْباناً فَإِذا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَما عَلَّمَكُمْ ...؛
در انجام به موقع
و كامل همه نمازها كوشا باشيد ...
و اگر به خاطر جنگ، يا خطر ديگرى بترسيد، نماز را در حال پياده يا سواره انجام دهيد؛ امّا هنگامى كه امنيّت خود را باز يافتيد، خدا را ياد كنيد (نماز را به صورت معمول بخوانيد) همان گونه كه خداوند، به شما تعليم داد....»
با توجّه به اينكه «رجالًا» به معناى راه رفتن
و «ركباناً» را به معناى سوار بودن بر مركب گفته‌اند. مطلب فوق استفاده شده است، زيرا در هر دو حالت حركت لحاظ شده است.
سقوط بعضى شرايط نماز هنگام خوف
و ترس از دشمن
و خطرات ديگر:
«حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ
وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى ... • فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُكْباناً فَإِذا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَما عَلَّمَكُمْ ...؛
در انجام به موقع
و كامل همه نمازها كوشا باشيد ...
و اگر به خاطر جنگ، يا خطر ديگرى بترسيد، نماز را در حال پياده يا سواره انجام دهيد؛ امّا هنگامى كه امنيّت خود را باز يافتيد، خدا را ياد كنيد (نماز را به صورت معمول بخوانيد) همان گونه كه خداوند به شما تعليم داد....»
هرگاه انسان در حال جنگ
و يا خوف
و ترس از دشمن بود در اين حالت لازم نيست تمام شرايط نماز از قبيل سكون، قبله
و تمام خواندن
و ... رعايت شود
و مى‌توان به هر صورتى كه ممكن است نماز خواند
و به اين نماز در اصطلاح، نماز خوف گفته مى‌شود
نماز در حال راه رفتن يا سواره بودن طبعاً ملازم با حركت
و استدبار به
قبله است. چنانكه مرحوم
شیخ طوسی به آن اشاره مى‌كند.
شیوه اقامه نماز خوف در آیات قرآنبیان شده است.
به نماز ايستادن گروهى از
مسلمانان و پاسدارى گروهى ديگر، شيوه برپايى نماز خوف در حال جنگ به صورت جماعت:
«
وَ إِذا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ
وَ لْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرائِكُمْ
وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى ...؛
و هنگامى كه در ميان آنها باشى،
و در كنار ميدان جنگ براى آنها نماز را برپا كنى، بايد دسته‌اى از آنها با تو به نماز برخيزند،
و سلاحهايشان را با خود برگيرند؛
و هنگامى كه سجده كردند (
و نماز را به پايان رساندند)، بايد در پشت سر شما قرار گيرند
و به ميدان بازگردند
و آن دسته ديگر بيايند....»
امام صادق علیه‌السلام: يك گروه با امام نماز بخوانند
و گروه ديگر مراقب دشمن باشند. گروه اوّل نماز را فرادا كنند تا گروه دوّم به ركعت دوم امام جماعت برسند.
حضور گروه دوم از رزمندگان به نماز جماعت در
رکعت دوم نماز خوف بعد از فراغت گروه اوّل از ركعت اوّل، شيوه برپايى نماز خوف به جماعت:
«... فَإِذا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرائِكُمْ
وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا ...؛
...
و هنگامى كه سجده كردند (
و نماز را به پايان رساندند)، بايد در پشت سر شما قرار گيرند
و به ميدان بازگردند
و آن دسته ديگركه نماز نخوانده‌اند (
و مشغول پيكار بوده‌اند)، بيايند
و با تو نماز بخوانند....»
وجوب حمل
سلاح هنگام خواندن نماز خوف با جماعت:
«
وَ إِذا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ
وَ لْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ ...؛
و هنگامى كه در ميان آنها باشى،
و در كنار ميدان جنگ براى آنها نماز را برپا كنى، بايد دسته‌اى از آنها با تو به نماز برخيزند،
و سلاحهايشان را با خود برگيرند....»
جواز كنار گذاشتن سلاح در نماز خوف در صورت
بیماری يا در آزار بودن به سبب
باران با حفظ هوشيارى
و مراقبت:
«...
وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كانَ بِكُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ
وَ خُذُوا حِذْرَكُمْ ...؛
...
و اگر از باران ناراحتيد،
و يا بيمار
و مجروح هستيد، گناهى بر شما نيست كه سلاحهاى خود را بر زمين بگذاريد؛ ولى وسايل دفاعى مانند زره
و خُود را برگيريد....»
وجوب مراقبت
و هوشيارى براى نمازگزاران در مقابل دشمن در هنگام برگزارى نماز خوف به جماعت:
«
وَ إِذا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ
وَ لْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرائِكُمْ
وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ
وَ لْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ
وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ
وَ أَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً واحِدَةً ...؛
و هنگامى كه در ميان آنها باشى،
و در كنار ميدان جنگ براى آنها نماز را برپا كنى، بايد دسته‌اى از آنها با تو به نماز برخيزند،
و سلاحهايشان را با خود برگيرند؛
و هنگامى كه سجده كردند (
و نماز را به پايان رساندند)، بايد در پشت سر شما قرار گيرند
و به ميدان بازگردند
و آن دسته ديگركه نماز نخوانده‌اند (
و مشغول پيكار بوده‌اند)، بيايند
و با تو نماز بخوانند؛ آنها بايد وسايل دفاعى
و سلاحهايشان را در حال نماز با خود برگيرند؛ زيرا كافران آرزو دارند كه شما از سلاحها
و وسايل خود غافل شويد تا يكباره به شما هجوم آورند....»
كفايت
تکبیر و تهلیل هنگام شدّت خوف:
«فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُكْباناً ...؛
و اگر به خاطر جنگ، يا خطر ديگرى بترسيد، نماز را در حال پياده يا سواره انجام دهيد....»
عن
ابی‌عبداللّه علیه‌السلام فى صلاة الزحف قال: تكبير
و تهليل، يقول اللّه‌اكبر، يقول اللّه «فان خفتم فرجالًا او ركباناً».
اهمّيّت
نماز جماعت حتّى به هنگام ترس از هجوم دشمن:
«
وَ إِذا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ ...؛
و هنگامى كه در ميان آنها باشى،
و در كنار ميدان جنگ براى آنها نماز را برپا كنى، بايد دسته‌اى از آنها با تو به نماز برخيزند....»
استفاده نكته فوق بر اساس اين است كه امر به اقامه نماز با جماعت حتّى در صورت ترس از دشمن شده است.
جواز اقامه نماز جماعت براى گروهى از
مسلمانان هنگام ترس از حمله دشمن:
«
وَ إِذا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ
وَ لْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرائِكُمْ
وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ
وَ لْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ
وَ أَسْلِحَتَهُمْ ...؛
و هنگامى كه در ميان آنها باشى،
و در كنار ميدان جنگ براى آنها نماز را برپا كنى، بايد دسته‌اى از آنها با تو به نماز برخيزند،
و سلاحهايشان را با خود برگيرند؛
و هنگامى كه سجده كردند (
و نماز را به پايان رساندند)، بايد در پشت سر شما قرار گيرند
و به ميدان بازگردند
و آن دسته ديگركه نماز نخوانده‌اند (
و مشغول پيكار بوده‌اند)، بيايند
و با تو نماز بخوانند؛ آنها بايد وسايل دفاعى
و سلاحهايشان را در حال نماز با خود برگيرند....»
جواز اقتداى هر يك از دو گروه
مجاهدان در هنگام خوف با يكى از دو
رکعت نماز امام با جماعت:
«... فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ ...
وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ ...؛
... بايد دسته‌اى از آنها با تو به نماز برخيزند، ...
و آن دسته ديگركه نماز نخوانده‌اند (
و مشغول پيكار بوده‌اند)، بيايند
و با تو نماز بخوانند....»
لزوم فُرادا خواندن ركعت دوم نماز خوف، پس از پايان دو سجده ركعت اوّل در صورت اقامه آن به جماعت با دو گروه:
«... فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ ... •
وَ إِذا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ
وَ لْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرائِكُمْ
وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ ...؛
... گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد در صورتى كه بترسيد. ...
و هنگامى كه در ميان آنها باشى،
و در كنار ميدان جنگ براى آنها نماز را برپا كنى، بايد دسته‌اى از آنها با تو به نماز برخيزند،
و سلاحهايشان را با خود برگيرند؛
و هنگامى كه سجده كردند (
و نماز را به پايان رساندند)، بايد در پشت سر شما قرار گيرند
و به ميدان بازگردند
و آن دسته ديگركه نماز نخوانده‌اند (
و مشغول پيكار بوده‌اند)، بيايند
و با تو نماز بخوانند....»
مراد از «فإذا سجدوا» سجده دوم در ركعت اوّل است
و اين حكم در صورتى است كه جنگجويان بخواهند به صورت دو گروه با يك امام، نماز جماعت به‌جا آورند
كفايت نماز خوف با
ایما و اشاره:
«فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُكْباناً ...؛
و اگر به خاطر جنگ، يا خطر ديگرى بترسيد، نماز را در حال پياده يا سواره انجام دهيد....»
در صورت عدم امكان اقامه نماز با اجزا
و شرايط، به جا آوردن آن با ايما
و اشاره كفايت مى‌كند.
پايان يافتن وقت نماز خوف با پايان جنگ
و خوف:
«... فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ ... • ... فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً؛
... گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه كنيد در صورتى كه بترسيد؛ ...
و هرگاه
آرامش يافتيد (
و حالت ترس زايل گشت)، نماز را بطور معمول بر پا داريد، زيرا نماز، براى
مؤمنان وظيفه‌اى است ثابت
و داراى اوقات معين.»
در صورت زوال خوف نمازى را كه به شكسته خواندن آن
اذن داده شده بوديد تمام بخوانيد.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۵۹۰، برگرفته از مقاله «حکم نماز (نماز خوف)». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۴۸۴، برگرفته از مقاله «احکام نماز خوف».
