احمد بن علی بونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُونی، ابوالعباس احمد بن علی بن یوسف قُرَشی الصوفی محیی الدین (صورت‌های دیگر آن: تقی‌الدین، شهاب‌الدین)، نویسنده
قرن هفتم می‌باشد، که در حدود چهل
کتاب در
علوم خفیّه (بویژه
حروف ،
اعداد و
جفر ) نوشت.
درباره زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست.
تاریخ وفات او (۶۲۲) را نگارنده فقط در کشف‌الظنون
حاجی خلیفه یافت.
وی اصلاً از اهل بُونه (= عَنّابِه) بود.
در این‌که وی اطلاعاتی درباره بنای
مسجد سیدی بومَروان که در ۴۲۵ در آن محل ساخته شد در کتابی به نام الدُرّة المکنونة آورده باشد جای
تردید است، زیرا نام این کتاب در فهرست‌های آثار او نیامده است.
گفته‌اند که وی در
قاهره درگذشت و در گورستان قَرافَه، نزدیک
مقبره عبدالجلیل طَحاوی (متوفی ۶۴۹)، به خاک سپرده شد
.
اثر عمده بونی
کتاب شمس‌المعارف و لطائف‌العوارف است، که در چهار جلد، در قاهره (بی تا. (۱۹۰۵) ) منتشر شده است.
چهل فصلِ این کتاب که آلوارت در فهرست خود (شماره ۴۱۲۵) عنوان‌های آن‌ها را به روشنی مرتّب کرده است، حاوی مجموعه آشفته و ملال‌آوری از مطالب برای استفاده سحرآمیز از اعداد و «جدول‌های وفقی»، تک‌آیه‌های
قرآنی ،
اسماء خداوند ، نام‌های مادر
موسی علیه‌السلام، رهنمودهایی برای ساختن تعاویذ، و استفاده
جادوگرانه از خط، و جز این‌ها است، که همه مربوط به مبحث «حروف» یا «اوفاق» است.
در فصل هفتم، حتی کلماتی که (به گفته او)
حضرت عیسی علیه‌السلام با آن‌ها مردگان را زنده می‌کرد آمده است.
این کتاب به سه صورت موجود است: صورتی کوتاه که کهن‌ترین آنهاست، صورتی مفصّل و صورتی متوسّط.
شمار نسخه‌های خطیشناخته شده این کتاب شایان توجه است؛ کهن‌ترین آن‌ها ـ اگر خاتمه آن موثق باشد ـ متعلق به ۶۱۸، و لذا متعلق به زمان حیات مؤلّف است.
این کتاب تألیفی است بیشتر مبتنی بر رسوم رایج عامیانه تا متنهای منقول از
خرافات یونانی ، زیرا کمتر ذکری از منابع یونانی رفته است.
این اَعمال که، مانند همه عملیات
علوم خفیّه برای برآوردنِ آمال و آرزوها و دفع سختی‌ها و گرفتاری‌هاست بدین‌سان انجام می‌گیرد که (صاحبان این علوم) می کوشند نیروهای «فوق طبیعی» را، که نمی‌توان آن‌ها را با
عقل یا
حواس درک کرد، زیرنفوذ خود درآورند.
بونی در پایان کتاب، بنابراین، می گوید که رازهای «حروف» را می‌توان، نه با تفکر منطقی، بلکه با بصیرت در
حکمت الهی اثبات کرد.
وی همچنین در اثر دیگرش، کتاب لطائف‌الاشارات فی اَسرار الحروف العُلویّات (این عنوان به صورت‌های متفاوت آمده است؛ من به نسخه چاپ سنگی قاهره، ۱۳۱۷، دست نیافتم) که
ابن خلدون در مقدّمه
از آن نقل کرده، همین‌نظر را بیان می‌کند.
در رسالة‌الشفاء لاِ َدواءِ الوَباء، طاش کبری‌زاده (متوفی ۹۶۸) بیشتر اعمال جادویی بونی برای دفع
طاعون را آورده است.
بیشترِ آثار دیگری که به نام بونی رایج است، ظاهراً گُزیده‌های کمابیش دقیقی از شمس‌المعارف است؛ ربط آن‌ها به یکدیگر و به کتاب اصلی، مطلبی است که نیاز به بررسی دارد.
در اینجا کتاب الاصول و الضوابط او را می‌توان ذکر کرد که نوعی مقدمه بر علوم خفیه است؛
کتاب شرح سَواقِط الفاتحة الشریفة او درباره حروف ث، ج، خ، ز، ش، ظ و ف است که در نخستین سوره قرآن به کار نرفته‌اند؛
اللُمعة النورانیة او درباره اسماء اعظم و چندین نوشته دیگرش درباره
اسماء الهی است.
علاوه بر مطالعات پیشترِ گلدتسیهر، وجده نیز به عناصر
یهودی و یهودی‌نما در شمس‌المعارف، خصوصاً درباره نام‌های
خداوند ،
فرشتگان ، و مفهوم «ثَقوفَه» (مأخوذ از واژه عبری «تِقوفا»، تقریباً به معنای «رُبعِ سال» و چندین معنای مشتق دیگر) اشاره کرده است.
فضلِ تقدّم در جلب توجه به فصل غامض و بُغرنج درباره
کیمیا در شمس المعارف و به منابعِ بونی از آنِ روسکا است.
از آن‌جا که این فصل با دیگر محتویات این کتاب ناجور است، شاید نویسنده‌ای سپسین که با کتاب‌الاسرار
رازی آشنا بوده، این فصل را به کتاب افزوده باشد.
(۱) ابن خلدون، مقدّمه ابن خلدون، چاپ عبدالرحمان بن خلدون، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
(۲) ابن زیّات، الکواکب السیارة فی ترتیب الزیارة فی القَرافتین الکبری' و الصغری'، بغداد (بی تا).
(۳) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۴) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۵) عمررضا کحّاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن علی بونی»، شماره۲۱۲۲.
