اجیاد کبیر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باب اجیاد کبیر، از درهای پیشین ضلع جنوبی
مسجدالحرام می‌باشد.
این باب، پنجمین در از درهای ضلع جنوبی
مسجدالحرام از سمت شرق بود که به سبب قرار گرفتن در برابر دره اجیاد کبیر، بدین نام مشهور شد.
اجیاد که گاه به صورت جیاد نیز تلفظ شده،
جمع جید به معنای اسب تیزرو و نیز گردن است.
این نام بر منطقه‌ای در جنوب شرقی مسجدالحرام
نهاده شده بود که از دو دره به نام‌های اجیاد صغیر و کبیر در دامنه
کوه ابوقبیس تشکیل می‌شد.
در باره سبب اشتهار این مکان به اجیاد، سخنان گوناگون گزارش شده است که از آن جمله است: اسبان تیزرو سمیدع، امیر قطورا که تیره‌ای از
عمالقه بود، از این منطقه برای نبرد با
قبیله یمنی
جرهم که در
مکه ساکن بودند،
حرکت کردند و یا
خون ۱۰۰ تن از مردم قطورا که در پی شکست از جرهم گردن زده شدند،
در آن جا ریخته شد.
از این باب در سده‌های گوناگون با نام‌های دیگر یاد شده است. از جمله این نام‌ها است: باب
بنی مخزوم ـ زیرا با خانه‌های بنی مخزوم روبه رو بود
ـ و نیز باب اجیاد در
سده سوم؛
باب التمارین در سده پنجم
؛ و
باب الرحمه در سده نهم.
با ساخته شدن مدرسه مجاهدیه به سال ۷۳۹ق. به دست ملک مجاهد علی بن داود، از حاکمان
یمن (حک: ۷۲۱-۷۶۴ق.) کنار مسجدالحرام
و در برابر باب اجیاد، این در به
باب المجاهدیه مشهور شد.
گویا
باب المجاهدین،
باب مجاهد،
و
باب الجهادیه از نام‌های تصحیف شده المجاهدیه هستند.
این باب در گسترش دوم دوران
مهدی عباسی (حک: ۱۶۷-۱۶۹ق.) که مسجدالحرام را از سمت جنوب گسترش دادند و درهایی در آن سمت ساختند، میان
باب صفا (بنی مخزوم) و
باب بنی تیم ساخته شد. به گزارش
ازرقی (م. پس از ۲۴۱ق.) این باب با دو ورودی و دو طاق به طول ۵/۱۳ ذرع (حدود شش و نیم متر) و عرض ۱۵ ذرع (حدود هفت و نیم متر) ساخته شد. این دو طاق در وسط بر ستونی مرمرین که بر پایه‌ای چوبی و دارای
آب طلا استوار بود، تکیه داشت.
از وجود ۱۲
یا هفت پله
در سده
سوم ق. برای این باب گزارش شده است. برخی علت اختلاف در تعیین شمار پله‌ها را جمع شدن گل و لای‌هایی می‌دانند که همراه سیل‌های
مکه از سمت جنوب مسجدالحرام به درون می‌ریخت و به تدریج پله‌ها را می‌پوشاند.
یاسر، خادم
زبیده همسر
هارون الرشید، وضوخانه‌ای کنار این باب ساخت.
نزدیک این در مناره‌ای قرار داشت
که فاصله آن با مناره‌ای که در
مسعی وجود داشت، ۲۷۸ ذرع (حدود ۱۴۰ متر) بوده است.
به سال ۸۲۶ق. ستون طاق‌های در، هم زمان با حکومت
سلطان برسبای مملوکی (حک: ۸۲۵-۸۴۰ق.) تعمیر شد. در ۹۸۴ق. هنگام حکومت
سلطان مراد سوم عثمانی (حک: ۹۸۲-۱۰۰۳ق.) درگاه باب کاملا بازسازی شد؛ اما شکل هندسی آن به همان سان حفظ گشت. بر بالای آن، دو طاق به شکل نیم دایره از جنس سنگ‌های رنگی وجود داشت که به صورت شطرنجی چیده شده بودند. تکیه گاه این دو طاق در وسط ستونی مستطیل شکل بود و بر بالای ورودی‌های در، دو قاب مستطیل وجود داشت. در قسمت غربی طاق،
بسمله همراه
آیه ۹۵
سوره نساء: {فضل الله المجاهدین باموالهم و انفسهم علی القاعدین}
و بر قسمت شرقی آن، ادامه همان آیه: {درجة و کلا وعد الله الحسنی و فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما}
نقش بسته بود. کنار هر یک نیز جایی مربع شکل وجود داشت که در آن تاریخ ساخت در به سال ۹۸۴ق. نوشته شده بود. بر بالای در۲۰ کنگره به شکل برگ‌های درخت دیده می‌شد که کنگره وسطی که دقیقا بر بالای تک ستون طاق‌ها قرار داشت، بزرگ تر از بقیه بود.
به سال ۸۳۰ق. تدابیری برای مصون ماندن
مسجد از
سیل اندیشیده شد که ارتفاع بخشیدن به این باب و قرار دادن پله برای آن، از جمله این کارها بود.
این باب در گسترش اول دوره سعودی (۱۳۶۸-۱۳۷۵ق.) برداشته شد.
اتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق.) ، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق؛ اثارة الترغیب: محمد بن اسحق الخوارزمی (م. ۸۲۷ق.) ، به کوشش ذهبی، مکه، مکتبة نزار، ۱۴۱۸ق؛ اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق.) ، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ الاستبصار فی عجائب الامصار: مراکشی (م. قرن۶ق.) ، بغداد، دار الشؤون، ۱۹۸۶م؛ الاعلاق النفیسه: ابن رسته (م. قرن۳ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م؛ الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل: مجیر الدین الحنبلی (م. ۹۲۸ق.) ، قم، امیر، ۱۳۶۸ش؛ البلدان: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.) ، به کوشش صناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق؛ تاج العروس: الزبیدی (م. ۱۲۰۵ق.) ، به کوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛ تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۰ق؛ تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام: طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری؛ التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛ تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق.) ، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق؛ رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق.) ، به کوشش التازی، رباط، المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق؛ الرحلة الحجازیه: اولیا چلبی، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۹۹۹م؛ سفرنامه ناصر خسرو: ناصر خسرو (م. ۴۸۱ق.) ، تهران، زوار، ۱۳۸۱ش؛ السیرة النبویه: ابن هشام (م. ۲۱۳/۲۱۸ق.) ، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه؛ شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛ الصحاح: الجوهری (م. ۳۹۳ق.) ، به کوشش العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق؛ العقود اللؤلؤیه: علی بن الحسن الزبیدی (م. ۸۱۲ق.) ، به کوشش الاکوع، بیروت، دار الآداب، ۱۴۰۳ق؛ مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.) ، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛ معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.) ، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق؛ موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق؛ النهایه: مبارک ابن اثیر (م. ۶۰۶ق.) ، به کوشش الزاوی و الطناحی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۶۷ش.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «باب اجیاد کبیر».
