ابوالفضل تهرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تهرانی، ابوالفضل،
عالم جامع و مؤلف شیعی قرن سیزدهم و چهاردهم است.
در ۱۲۷۳ در
تهران به دنیا آمد. از آن‌جا که اصل وی از شهر
نور بوده، ابوالفضل نوری نیز خوانده شده است.
برخی منابع
نام او را احمد ذکر کرده و ابوالفضل را که بدان مشهور است، کنیه اش دانسته اند؛ اما با توجه به این‌که فرزندش، میرزا محمد ثقفی
از این موضوع اظهار بی اطلاعی کرده و نیز از خود وی
نقل شده که پدرش پیش از تولد او نامش را ابوالفضل تعیین کرده بوده است، نمی توان آن را درست دانست.
پدر
میرزاابوالفضل، میرزاابوالقاسم تهرانی، از جهت انتساب به دایی خود، محمودخان کلانتر، به کلانتری شهرت یافت و فرزندش، ابوالفضل، به این نام نیز خوانده شده است.
میرزاابوالفضل در کودکی
تحصیل علوم دینی را آغاز کرد. او نخست
علوم و
فنون مقدماتی را نزد پدر خود آموخت، تا جایی که پیش از
بلوغ، آنها را کاملاً فراگرفته بود،
آنگاه تحصیل
فقه و
اصول را در دورة سطح آغاز کرد و پس از آن دوره خارج را نزد
سیدمحمد صادق طباطبایی و
میرزا عبدالرحیم نهاوندی گذراند و به درجة
اجتهاد رسید،
فلسفه و
عرفان را نیز از آقا
محمدرضا قمشه ای و
میرزا ابوالحسن جلوه فراگرفت.
میرزاابوالفضل در ۱۳۰۰ رهسپار
نجف شد و چندین ماه در آن‌جا ماند و در درس
میرزا حبیب اللّه رشتی شرکت کرد، سپس به دعوت
مرجع تقلید آن زمان،
میرزا محمدحسن شیرازی (میرزای شیرازی)، به
سامرا رفت و در آن‌جا اقامت گزید و چند سال از درس فقه و اصول وی بهره برد و از نزدیکان او به شمار آمد.
او در ۱۳۰۶ برای انجام مراسم
حج به
مکه رفت و در بازگشت مدتی در نجف اقامت کرد تا این‌که به دعوت گروهی از مردم به تهران بازگشت.
منابع سال بازگشت وی را مختلف ذکر کرده اند،
ولی فرزندش،
میرزامحمد ثقفی، بازگشت او را در ۱۳۱۰ گفته است.
میرزاابوالفضل پس از بازگشت به تهران،
مرجعیت و
زعامت شرعی را به عهده گرفت، به تدریس فقه و اصول و
رجال و
کلام پرداخت و نماز
جماعت و مجلس
وعظ و
خطابه برپا داشت. او در ۱۳۱۲
مدرسه سپهسالار از بناهای میرزا
حسین خان سپهسالار را افتتاح کرد،
طلاب را در آن جای داد و در آن حلقه درس دایر کرد
میرزاابوالفضل در
ادبیات و سرودن اشعار عربی و فارسی توانا بود و هزاران بیت
شعر از حفظ داشت، تا جایی که
سیدحیدر حِلّی، از شاعران نامدار
عراق، هنگام رفتن به سامرا از هماوردی با او ناتوان شد و در مدح او قصیده ای سرود. سیدمحمدسعید حَبُّوبی از دیگر شاعران بنام نیز وی را ستوده است. او همچنین نثری شیوا داشت
میرزاابوالفضل منطق،
فلسفه،
عرفان،
ریاضیات،
هیئت،
سیره و
تاریخ نیز می‌دانست، خوش محضر و دارای بیانی جذاب و حافظه ای قوی بود
او در هشتم صفر ۱۳۱۶ بر اثر بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم
حضرت عبدالعظیم در کنار پدرش در مقبرة
ابوالفتوح رازی به خاک سپرده شد.
برخی
درگذشت او را ۱۳۱۷ و مدفن او را قبرستان
وادی السلام نجف ذکر کرده‌اند که درست نیست.
میرزاابوالفضل آثار فراوانی داشته که بیش‌تر آنها به دست ما نرسیده است.
برخی از آثار او عبارت‌اند از:
دیوان اشعار مشتمل بر
قصاید و
غزلیات عربی و فارسی در موضوعات مختلف از جمله مدح معصومین علیهم‌السلام. اشعار عربی این اثر به اهتمام
سیدجلال الدین محدّث ارموی و با مقدمة طولانی وی در ۱۳۶۹ (یا ۱۳۷۰) در تهران به چاپ رسیده است
؛
شفاء الصُدور فی شرح زیارة العاشور که استاد وی، میرزای شیرازی، نیز بر آن
تقریظ نوشته و از بهترین شرحهاوترجمه های فارسی زیارت
عاشورا به شمار آمده است. تألیف آن در ۱۳۰۹ به پایان رسید و اولین بار در ۱۳۱۰ در
بمبئی چاپ شد. سپس در ۱۴۰۷، با تحقیق سیدعلی موحد ابطحی در دو جلد در قم و در ۱۳۷۶ ش با تصحیح و تعلیق سیدابراهیم شبیری زنجانی در یک جلد در تهران به چاپ رسید
الإصابة فی من أجمعت علیه العصابة، شرح منظوم ارجوزه هفده بیتی
سیدمهدی بحرالعلوم در علم رجال درباره اصحاب
اجماع به عربی. این شرح که مشتمل بر ۳۶۸ بیت است در ۱۳۰۴ در سامرا به پایان رسید. نسخه خطی آن در کتابخانة مجلس شورای اسلامی موجود است
؛
تمیمة المحدّث (یا تمیمة الحدیث) منظومه ای به عربی در علم
درایه؛
صَدْحُ الحَمامة فی احوال الوالد العلاّ مة در شرح زندگانی پدرش و نیز قسمتهایی از زندگانی خود او به عربی؛
قلائد الدرر فی نظم اللؤلؤ المنتثر که در آن کتاب
الشافیة ابن‌حاجب را در علم
صرف به نظم درآورده و برخی مطالب آن را رد کرده و مطالبی نیز به آن افزوده است. تألیف این اثر که بالغ بر شش هزار بیت است، پیش از چهارده سالگی وی آغاز شده است
؛
تنقیح المقالة فی تحقیق الدلالة، رساله ای به عربی در بحث دلالات منطق و اصول فقه است و با این‌که حجم زیادی دارد، به اتمام نرسیده است
؛
حاشیة الاسفار که تعلیقات او بر
الاسفار الاربعة ملاصدرا و به عربی است؛
الرسالة العشقیة در بیان مسئله ای عرفانی و به عربی است.
مُنیة البصیر فی بیان کیفیة الغدیر به عربی؛ حاشیة
فرائد الاصول؛ حاشیة
المکاسب.
فرزند
میرزاابوالفضل، میرزامحمد ثقفی، از علما و فضلای معاصر بوده است. او در جمادی الآخرة ۱۳۱۳ در تهران به دنیا آمد و از کودکی تحصیل علوم دینی را آغاز کرد و پس از گذراندن دورة مقدماتی، سطوح عالی فقه و اصول را نزد
آقامیرزا کوچک ساوجی و شیخ
آقابزرگ ساوجی آموخت. در ۱۳۴۱ به قم رفت و حدود هفت سال در آن‌جا ماند و در درس خارج فقه و اصول شیخ عبدالکریم حائری یزدی شرکت کرد و از او
تصدیق اجتهاد گرفت. چندی نیز در درس فقه آقامحمدرضا اصفهانی مسجدشاهی حاضر شد. او همچنین فلسفه و کلام را از
سیدابوالحسن رفیعی قزوینی فراگرفت.
ثقفی سپس به تهران بازگشت و در مسجد پامنار به
تبلیغ و
اقامة جماعت و تألیف و تدریس پرداخت. او نیز مانند پدرش طبع شعر و
ذوق غزل سرایی داشت.
روان جاوید در
تفسیر قرآن که در پنج جلد به چاپ رسیده است و
غرر العوائد، شرح و حاشیه بر دررالفوائد شیخ عبدالکریم حائری یزدی از جمله آثار اوست.
ثقفی در مرداد ۱۳۶۴ درگذشت.
(۱) محمدمحسن آقابزرگ
طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ
طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، جزء ۱: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، مشهد ۱۴۰۴.
(۳) محمدمحسن آقابزرگ
طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
(۴) امین، أعیان‌الشیعة.
(۵) «به یاد عالم بارع آیت اللّه حاج میرزامحمد ثقفی تهرانی»، کیهان فرهنگی، سال ۲، ش ۵ (مرداد ۱۳۶۴).
(۶) ابوالفضل بن ابوالقاسم تهرانی، دیوان، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، (تهران) ۱۳۶۹.
(۷) محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج ۶، اصفهان ۱۳۶۴ ش.
(۸) محمد شریف رازی، اختران فروزان ری و
طهران، یا، تذکرة المقابر فی احوال المفاخر، قم: مکتبة الزهراء، (بی تا).
(۹) محمد شریف رازی، گنجینة دانشمندان، ج ۴، تهران ۱۳۵۳ ش.
(۱۰) عباس قمی، کتاب الکنی و الالقاب، صیدا ۱۳۵۷ـ ۱۳۵۸، چاپ افست قم (بی تا).
(۱۱) مدرس تبریزی، موسوعة.
(۱۲) موسوعة مؤلفی الامامیة، قم: مجمع الفکر الاسلامی، ۱۳۷۸ ش
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوالفضل تهرانی»،شماره۴۱۱۷.
