ابورشاد احمد بن محمد اخسیکتی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَخْسیکَتی، ابورشاد احمد بن محمد بن قاسم بن خدیو، ملقب به ذوالفضائل د ۲۸ق/۱۳۴م،
محدث و
ادیب بود.
ابن‌قطلوبغا
وی را در شمار
حنفیان آورده است.
او در حدود
سال ۶۰ق در
اخسیکت ه م به دنیا آمد.
از ابوالقاسم محمود بن محمد صوفی
حدیث آموخت، سپس به
مرو رفت و نزد ابوالمظفر منصور نیای عبدالکریم سمعانی به کار
حدیث ادامه داد و چون بر زبان و نظم و
نثر عرب احاطه داشت، در این شهر با بزرگان ادب به
مناظره و
مشاعره می‌پرداخت. سمعانی می‌گوید بیشتر فضلای
خراسان نزد ابو رشاد ادب می‌آموختند، اما از شاگردانش کسی را جز خود سمعانی نمی‌شناسیم.
اخسیکتی و برادرش محمد، ملقب به ذوالمناقب که در دوره تحصیل در اخسیکت و
سفر به مرو همراه او بود، هر دو در میان ادیبان مرو به چیرگی شهره بودند.
اخسیکتی در مرو به کتابت در
دیوان حکومت اشتغال داشت و در همان شهر درگذشت.
بیشتر منابع
تاریخ وفات او را ۲۸ق نوشته‌اند.
بجز سیوطی که تاریخ ۲۶ق و سمعانی
که ۳۰ق را یاد کرده‌اند.
همه آنچه از اخسیکتی در دست است، ابیاتی بیش نیست: چند بیتی درباره سمعانی سروده، و به خود او داده است و دو پاره
شعر که یکی را یاقوت از روی دیوان شعر او بازگو کرده است.این شعر پاسخی است به دو
بیت از ابوالعلای معری که در آن مردم دنیا را از دو گروه بیرون نمی‌داند: عاقل بی‌دین و دیندار بی‌عقل. وی در پاسخ، دیندار را به هر حال رستگار و بی‌دین را گمراه می‌داند و ابوالعلا را سرگردان در این وادی.
منابع مجموعاً چند اثر به وی نسبت داده‌اند که هیچ کدام بر جای نمانده است:
۱. دیوان شعر.
۲. زوائد فی شرح سقط الزند ابوالعلای معری.
۳. کتابی در تاریخ،
که به تاریخ ابی‌رشاد نیز معروف بوده است.
۴. کتاب فی قولهم کذب علیک.
(۱) قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم، به کوشش صبحی
سامرایی، بغداد، ۳۹۸ق/ ۹۷۸م.
(۲) حاجی خلیفه، کشف الظنون.
(۳) عبدالکریم سمعانی، الانساب، به کوشش عبدالرحمان معلمی، حیدرآباد دکن، ۳۸۲ق/۹۶۲م.
(۴) عبدالکریم سمعانی، المنتخب، نسخه خطی کتابخانه احمد ثالث استانبول.
(۵) سیوطی، بغیة الوعاه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۳۸۴ق/۹۶۴م.
(۶) علی قفطی، انباه الرواة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۳۶۹ق/۹۵۰م.
(۷) یاقوت حموی، ادبا.
(۸) یاقوت حموی، بلدان؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابورشاد اخسیکتی»، ج۷، ص۲۴.
