ابوالقاسم حمید بن زیاد نینوایی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حُمَیْد بن زیاد، حُمَیْد بن زیاد،
فقیه و
محدّث امامی قرن سوم و چهارم است.
از
تاریخ تولد ، زادگاه، و جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست.
کنیه‌اش ابوالقاسم و در اصل
کوفی بود، مدتی در سُورا (نزدیک شهر
حِلّه ) سکنا گزید و سپس به
نینوا (
قریه‌ای در نزدیکی
کربلا ) رفت.
به تصریح شرح‌حال‌نویسان، حمید از افراد بسیاری
حدیث شنید، از جمله احمدبن محمدبن رَباح، حسن‌بن محمدبن سَماعة (متوفی ۲۶۳)، حسن‌بن موسی خَشّاب (زنده در ۲۶۰)، عُبیداللّه‌بن احمد نَهیکی (محدّث قرن سوم)، حسن‌بن محمد کِندی، و ابراهیم‌بن سلیمان نَهْمی.
هرچند حمید از بزرگان
فرقه واقفه /
واقفیه و از آخرین چهره‌های سرشناس این گروه بوده، ولی مورد
وثوق رجالیان امامی است.
وی را به وسعت
علم و کثرت آثار ستوده‌اند.
وی همچنین راوی بسیاری از کتب و
اصول اصحاب امامیه بود و به همین جهت، نام او در سلسله اسنادِ
روایات بسیاری، در کتب معتبر
شیعه آمده و محدّثان بزرگی از طریق او
روایت کرده‌اند، از جمله
محمدبن یعقوب کلینی ،
علی‌بن ابراهیم قمی (زنده در ۳۰۷)، حسین‌بن علی
بَزوفَری (زنده در ۳۵۲)، عبیداللّه‌بن ابوزید انباری، و حسن‌بن محمدبن عَلّان. برخی از این افراد، از جمله علی‌بن حاتِم قزوینی در ۳۰۶ و ابوالمفضل شیبانی در ۳۱۰، از او
اجازه روایت دریافت کرده‌اند.
حمید را از معمرین دانسته و
وفات وی را در ۳۱۰ ثبت کرده‌اند.
حمیدبن زیاد آثار متعددی تألیف کرده از آن جمله: الجامع فی انواع الشرایع، الفرائض، الدَلائل، فَضْلُ العِلم وَ الْعُلماء، الخُمس، ذَمُّ مَنْ خالَفَ الْحَقَّ وَ اَهْلَهُ، النوادر، تاریخ الرجال، و من روی عن الصادق علیه‌السلام
.
به گفته موحدی ابطحی
دو کتاب اخیر از جمله منابع
شیخ‌طوسی و
نجاشی در تألیفِ آثار رجالی‌شان بوده است.
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة.
(۲) ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.
(۳) اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون ج۱ـ۲ در حاجی‌خلیفه، چاپ.
(۴) حرّعاملی، وسائل الشیعة.
(۵) سید ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث.
(۶) محمدبن حسن طوسی، رجال‌الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
(۷) همو، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷.
(۸) عنایة‌اللّه قهپائی، مجمع‌الرجال، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی، اصفهان ۱۳۸۴ـ۱۳۸۷، چاپ افست قم.
(۹) محمد بن یعقوب کلینی، اصول الکافی.
(۱۰) علامه مجلسی، بحار الانوار.
(۱۱) محمدعلی موحدی ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ الجلیل ابی‌العباس احمدبن علی النجاشی، قم ۱۴۱۷.
(۱۲) احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حمید بن زیاد»، شماره۶۵۷۸.
