ابوالعباس احمد بن طیب سرخسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن‌طیب ابوعباس احمد بن محمد بن مروان بن
طیب سرخسی (م ۲۸۶ هـ)، از شاگردان معروف
یعقوب بن اسحاق کندی، عالمی حکیم، ادیب، نحوی، شاعر، فیلسوف،
مورخ، سیاستمدار، خوش‌ذوق، بلیغ و مصنّف و از مترجمان فلسفه یونانی به
زبان عربی بوده است.
ابوعباس احمد بن محمد بن مروان بن
طیب سرخسی، ملقب به
ابن
طیب، از شاگردان معروف یعقوب بن اسحاق کندی بود، چنان که به او نسبت داده می‌شد.
رجال‌نویسان وی را عالمی حکیم، ادیب، نحوی، شاعر، فیلسوف، مورخ، سیاستمدار، خوش ذوق، بلیغ و مصنّف معرفی کرده‌اند.
ابن
طیب در ابتدا معلم
معتضد عباسی (خلافت ۲۷۹-۲۸۹ هـ) بوده،
به حدی که محرم اسرار و از دوستان خصوصی او شد، لذا وقتی معتضد به قدرت رسید
ابن
طیب را متولی امور حسبه و مواریث در
بغداد کرد، ولی چون اسرار او را فاش کرد، به دستور او تازیانه خورد و به زندان افتاد.
بعضی هم دلیل آن را، شیعه‌بودن او و نقل حدیثی بر ضد
معاویه دانسته‌اند.
مسعودی در کتاب خود مکرر از او یاد کرده و می‌گوید: در سال ۲۸۳ هـ، معتضد او را دستگیر کرده، اموالش را مصادره نمود و سپس به قتل رساند.
محل تولد احمد سرخسی، سرخس (از نواحی
خراسان)
در سال ۲۱۸ بوده است.
سرخسی از محدثانی چون
عمرو بن محمد،
احمد بن حارث و دیگران روایت کرده
و
ابوبکر محمد بن ازهر از او روایت نقل کرده است.
سال مرگ احمد سرخسی را به اختلاف سال‌های ۱۸۶، ۲۸۶ و ۳۸۶ هـ هم نوشته‌اند،
ولی با توجه به دوران معتضد (خلافت ۲۷۹-۲۸۹ هـ) پیداست که قول اولی و سومی اشتباه است. وی به دست قاسم بن عبیدالله وزیر معتضد به قتل رسیده است.
ابن‌ابی‌اصیبعه پنجاه و چهار کتاب و رساله از او نام می‌برد که ظاهرا هیچکدام در دست نیست. از جمله کتاب
المسالک و الممالک در جغرافیا و شاید اولین جغرافی‌نویس
جهان اسلام او باشد، دیگر کتابی در فرق بین
نحو و
منطق، دیگر کتابی در اینکه اصول و ارکان فلسفه بعضی مبتنی بر بعض دیگر است، و دیگر کتابی در قوانین عام فن دیالکتیک (جدل).
آثار سرخسی عبارت‌اند از:
کتاب المدخل الی الصناعة النجوم، کتاب مختصر، کتاب قاطیغوریاس، کتاب مختصر، کتاب بارمیناس، کتاب مختصر، کتاب انالوطیقا الاولی، کتاب مختصر، کتاب انالوطیقا الثانی، کتاب الاعشاش و صناعة الحسبة الکبیر، کتاب عش الصناعات و الحسبة الصغیر، کتاب نزهة النفوس، کتاب اللهو و الملاهی فی الغناء و المغنیین و المنادمة و المجالسة و انواع الاخبار و الملح، کتاب السیاسة الکبیره، کتاب السیاسة الصغیره، کتاب الموسیقی الکبیر، کتاب الموسیقی الصغیر، کتاب الارثماطیقی (کتابی است در اعداد و جبر و مقابله)، کتاب الجوارح و الصید بها، کتاب المدخل الی صناعة الطب (ردّ بر
حنین بن اسحاق)، کتاب المسائل، کتاب فضائل بغداد و اخبارها، کتاب الطبیخ، کتاب زاد المسافر و خدمة الملوک، کتاب المدخل الی علم الموسیقی، کتاب آداب الملوک، کتاب الجلساء و المجالسه، کتاب مقالة فی النمش و الکلف، کتاب رسالة فی المساکین و طریف اعتقاد العامه، کتاب منفعة الجبال، نوشته‌ای در توصیف مذاهب صابئین، رساله‌ای در جواب سؤالات ثابت بن قهره ان المبدعات فی حال الابداع لا متحرکة و لا ساکنه.
کتاب ادب النفس، کتاب الفال، کتاب برد ایام العجوز، کتاب النفس، کتاب الضباب، کتاب ماهیة النوم و الرؤیا، کتاب الوحدة الالهیه، کتاب العشق، کتاب العقل، کتاب الشطرنج، کتاب حسن الصناعه، کتاب فی قوانین العامه، کتاب الرد علی جالینوس، کتاب رساله فی الخضابات المسودة للشعر، کتاب وصایا فیثاغورث، کتاب الفاظ سقراط، کتاب ارکان الفلاسفه، کتاب القیان، کتاب القوانین العامه، کتاب سیرة الانسان، کتاب احداث الجو، رسالة السالکین و اعتقادهم و رسالة الجزء الذی لا یتجزی.
هانری کربن می‌نویسد: او الفبای صداداری اختراع کرد که به وسیله
حمزه اصفهانی تکمیل شد و هم او می‌نویسد: در مورد تسمیه‌هایی که در زبان عربی برای تعیین
رواقیون به کار می‌رود، اطلاعات گرا‌ن‌بهائی به دست داد که بدون آنها خاطره رواقیون در
روایات اسلامی اندکی در پرده ابهام قرار داشت. این مرد نیز از
تکفیر بی‌نصیب نمانده است. سرخسی طبق نقل
ریحانة الادب از اعیان
شیعه از
لسان المیزان شیعه بوده است.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۱۳۸، برگرفته از مقاله «احمد سرخسی».
مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، ج۱، ص۵۲۹.
