ابوالحسن علی بهرامی سرخسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَهْرامی سَرَخْسی، ابوالحسن علی، شاعر و از استادان بزرگ
شعر و ادب در عصر اول
غزنوی است. وی از شاعران و استادان فنّ عروض در
قرن پنجم بود.
دربارۀ دوران زندگی او اتفاق نظر وجود ندارد. نظامی عروضی از او در شمار شاعران نامدار آل‌ناصرالدین (سلسلۀ غزنوی) نام برده است.
برخی منابع او را از معاصران ناصرالدین سبکتگین (د ۳۸۷ق/۹۹۷م) دانسته‌اند.
هدایت نیز با این‌که او را معاصر سبکتگین دانسته، وفات او را در ۵۰۰ق/۱۱۰۷م نوشته است.
قزوینی
و فروزانفر
به این خطای آشکار اشاره کرده‌اند و این قول را پذیرفتنی نمی‌دانند. امین احمد رازی او را معاصر
سلطان محمود غزنوی دانسته است.
لغت فرس، کهن‌ترین مأخذی است که از بهرامی نام برده، و در ذیل برخی لغات به ابیات او استشهاد کرده است.
شمس قیس رازی در المعجم
ضمن نقل دوبیت از بهرامی، آن را از دیدگاه
علم بیان و نیز علم قافیه نقد کرده است؛ اما عوفی
و هدایت
مهارت او را در شاعری ستوده‌اند. اشعار او همانند سروده‌های بیش‌تر پیشینیان از میان رفته است
آنچه امروزه در دسترس است، منحصر به ابیات پراکنده‌ای است که در برخی تذکره‌ها و فرهنگ نامه‌های کهن نظیر لغت فرس،
صحاح‌الفرس،
فرهنگ مجموعة الفرس
و فرهنگ جهانگیری
برجای مانده است. اشعار باقی‌ماندۀ بهرامی شامل قصاید، غزلیات و قطعات
است و نشان دهندۀ تأثیر پذیری بسیار او از سبک و ویژگی‌های شعر عهد سامانی است.
بهرامی افزون بر مهارت و تسلط بر فنون سخن و صنعت شعر،
در فن عروض و قافیه نیز سرآمد زمان بود.
شمس قیس رازی او را در شمار عروضیان عجم یاد می‌کند و در ابداع دوایر مجهول و بحور بیست و یک گانۀ مستحدث دخیل می‌داند.
و به بیان شواهدی از غایة العروضین پرداخته است.
از بهرامی ۳ اثر در زمینۀ فنون ادبی به نام‌های غایة العروضَین (العروضیین)، کنزالقافیة و خجسته‌نامه شناخته شده است.
شمس قیس رازی در مبحث عروض به غایة العروضیین بهرامی استناد کرده است.
از سخن نظامی عروضی بر می‌آید که این دو کتاب از آثار برگزیده و طراز اول در زمینۀ علوم شعری شمرده می‌شده است.
عوفی
و امین احمد رازی
به کتاب دیگری از بهرامی با عنوان خجسته‌نامه اشاره کرده، و آن را اثری بی‌نظیر در علم عروض خوانده‌اند. منابع دیگر این نوشته را خجسته
یا خجستۀ ناصری
نامیده‌اند.
غایة العروضین، از امهات کتب علوم شعری است که آن را در ردیف اولین آثار معتبر در عروض دانسته‌اند.
از ۳ اثر یاد شدۀ بهرامی و دیوان او که
آقابزرگ بدان اشاره دارد،
تاکنون نسخه‌ای به دست نیامده است.
اشعار باقی‌مانده از وی نشان دهنده شدت تأثیرپذیری وی از شاعران دوره
سامانیان است و برخی، مهارت و کمال او را در شاعری نیز ستوده‌اند؛
همچنین وی در برخی از سروده‌های خود متأثر از منجیک ترمذی است.
برخی به اشتباه، او را از معاصران
ناصرالدین سبکتکین (متوفی ۳۸۷) دانسته‌اند،
و برخی از جمله امین احمد رازی
، او را معاصر
محمود غزنوی (متوفی ۴۲۱) می‌دانند.
اما چون وفات بهرامی را در ۵۰۰ دانسته‌اند،
این اقوال را نمی‌توان پذیرفت، یا باید گفت که در ضبط
سال وفات او اشتباه شده است.
(۱) آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه.
(۲) محمد اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀملی ملک، شم ۵۳۲۴.
(۳) ادوارد براون، تاریخ ادبی ایران، ترجمۀ علی پاشا صالح، تهران، ۱۳۵۸ش.
(۴) امین احمد رازی، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۵) محمد
شمس قیس رازی، المعجم، به کوشش محمد رمضانی، تهران، ۱۳۱۴ش.
(۶) ذبیح‌الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۷) عبدالمؤمن صفی کحال، فرهنگ مجموعة الفرس، به کوشش عزیزالله جوینی، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۸) محمد عوفی، لباب الالباب، به کوشش ادوارد براون، لیدن، ۱۳۲۱ق/۱۹۰۳م.
(۹) بدیع‌الزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، تهران، ۱۳۵۰ش.
(۱۰) حسین انجو شیرازی، فرهنگ جهانگیری، به کوشش رحیم عفیفی، مشهد، ۱۳۵۱ش.
(۱۱) محمد قزوینی، تعلیقات بر چهارمقاله (نک: هم نظامی عروضی).
(۱۲) اسدی طوسی، لغت فرس، به کوشش محمددبیر سیاقی، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۱۳) محمد بن هندوشاه نخجوانی، صحاح الفرس، به کوشش عبدالعلی طاعتی، تهران، ۱۳۵۵ش.
(۱۴) احمد نظامی عروضی، چهار مقاله، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۹۰۹م.
(۱۵) سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۱۶) رضاقلی هدایت، مجمع الفصحاء، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
(۱۷) Iranica.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهرام سرخی»، شماره۵۲۶۳. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهرامی‌سرخسی»، شماره۲۲۵۲.
