ابواسحاق صابی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابواسحاق ابراهیم بن هلال بن زهرون حرّانی صابی (متوفای ۳۸۴ق)، معروف به
ابواسحاق صابی منشی و کاتب بغدادی دوران
آل بویه که در طبابت و در علوم ریاضی، هندسه و ستاره‌شناسی تبحر داشت.
عضدالدوله دیلمی پس از تصرف
بغداد او را زندانی کرد اما ابراهیم با تالیف کتابی درباره دیلمیان از زندان آزاد شد و تا پایان عمر به سال
۳۸۴ق عهده‌دار کتابت در دربار عضدالدوله شد.
ابواسحاق، ابراهیم بن هلال بن زهرون حرّانی صابی، اصلش از حرّان بود و به احتمال زیاد، در سال
۳۱۳ق در بغداد متولد شد و در آن جا بر
آیین صابئیان بالید. او نابغه عصر خود بود. پیشینیان وی تنها به طبابت شناخته می‌شدند، اما او در علوم ریاضی، هندسه و ستاره شناسی مهارت و توانایی فراوانی داشت.
ابواسحاق پس از فراگیری علوم ریاضی، هندسه به ادبیات متمایل شد و به خدمت سلاطین دیلمی
عراق در آمد و در مکاتبات و بلاغت سرآمد شد و تصدی دیوان مکاتبات بغداد را به عهده گرفت. بعدها دیوان مراسلات و مظالم را در ایام
القادر بالله عباسی و
عزالدوله دیلمی، سلطان بغداد به عهده گرفت. ابواسحاق ادیبی برتر، کاتبی ساده‌نویس و بلیغ و شاعری توانا بود. میان او و
صاحب بن عباد و
شریف رضی، دوستی و مکاتبه برقرار بود.
ابراهیم در دین خود ثابت و استوار بود. عزالدوله،
اسلام را بر او عرضه کرد، ولی وی از پذیرش آن امتناع ورزید. او با مسلمانان معاشرت نیکو داشت و همراه آنان
رمضان را
روزه می گرفت،
قرآن را حفظ می کرد، آیات آن را در نوشته‌های خود می آورد.
هنگامی که عزالدوله بختیار کشته شد و پسر عمویش عضدالدوله در سال
۳۶۷ق بر بغداد دست یافت، ابراهیم بن هلال را دستگیر و زندانی کرد. علت زندانی شدن ابراهیم، این بود که چون صلح و آشتی میان عزالدوله و پسر عمویش عضدالدوله برقرار شد، عزالدوله از ابراهیم خواست قسم‌نامه ای برای تحکیم صلح تنظیم کند. ابراهیم آن را نوشت و در آن، شروط صلح را سخت و شدید کرد. عضدالدوله راهی برای تخلف از آن نیافت و ضرورت، او را به ادای سوگند واداشت، و او در حالی که کینه ابراهیم را به دل گرفته بود قسم خورد. زمانی که عضدالدوله از کشتن عزالدوله و تصاحب بغداد فارغ شد، وارد بغداد شد و ابراهیم بن هلال را دستگیر و مدت زیادی او را زندانی کرد.
ابراهیم هم چنان در زندان بود تا این که کتابی درباره دیلمیان و محاسن اعمالشان تألیف کرد و آن را التاجی فی دولة الدیلم نامید. این اقدام به آزادی وی انجامید. وی جزو کسانی بود که عضدالدوله دیلمی برای رصد ستارگان و سیارات و شناخت موقعیت خورشید؛ مثل رسیدن آن در برج‌های فلکی، فراخواند. با این کتاب، بلاغت و چیرگی وی در نوشتار آشکار شد.
از آثار ابواسحاق صابی، برگزیده رسائل، دیوان شعر و کتاب التاجی است که آن را در زندان تألیف کرد.
ابواسحاق صابی، پیوسته عهده‌دار کتابت در دربار عضدالدوله و فرزندان او بود تا این که به سال ۳۸۴ق در هفتاد و چند سالگی درگذشت.
عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۳۳۰.
