• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن عاصم ابویحیی غرناطی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



اِبْن‌ِ عاصِم‌، ابویحیی‌ محمد بن‌ محمد (ح‌ ۷۹۰-۸۶۰ق‌/۱۳۸۸- ۱۴۵۶م‌)، قیسی‌ غرناطی‌، قاضی‌، ادیب‌، شاعر، فقیه‌ و محدثمالکی ‌ معاصر نصریانغرناطه است‌.



علاوه‌ بر پدر نام‌ ۳ تن‌ از اجدادش‌ نیز همه‌ محمد بوده‌ است‌.
[۱] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۰، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.

وی‌ بیشتر عمر خود را در غرناطه‌ سپری‌ کرد و احتمالاً خاندان‌ او از جمله‌ کسانی‌ بودند که‌ پس‌ از سقوط تدریجی‌ شهرهای‌ اندلس‌ به‌ دست‌ مسیحیان ‌، به‌ غرناطه‌ پناه‌ آوردند.
[۲] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۶، ص۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.


۱.۱ - اساتید

وی‌ از پدر و عموی‌ خود و دیگر دانشمندان‌ عصر از جمله‌ ابوالحسن‌ ابن‌ سمعة ، ابوالقاسم‌ ابن‌ سراج‌ غرناطی‌ ، ابوعبدالله‌ منتوری ‌، ابوعبدلله‌ بیانی‌ و ابوجعفر ابن‌ ابی‌ القاسم‌ سبتی علوم‌ مختلف‌ را فراگرفت‌ و در شمار مشاهیر روزگار خود درآمد.
[۳] احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
[۴] احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
[۵] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
[۶] محمد مخلوف‌، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۲۴۸، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.


۱.۲ - منسب قضا

او خود در شرحی‌ که‌ بر تحفه پدرش‌ نوشته‌، گوید در ۸۳۸ق‌ منصب‌ قضا را در غرناطه‌ برعهده‌ گرفت‌
[۷] احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
[۸] احمد بابا تنبکتى‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌ ، ص۳۱۳ ، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌

ظاهراً وی‌ سالیان‌ دراز در این‌ مقام‌ باقی‌ ماند و در اداره امور جدیت‌ و پای‌بندی‌ بسیار از خود نشان‌ داد، چنانکه‌ در ۸۴۵ق‌ نامه‌ای‌ به‌ ابن‌ طرکاط که‌ شاید یکی‌ از قاضیان‌ زیردستش‌ بود، نوشت‌ و او را سرزنش‌ کرد و به‌ اجرای‌ عدالت ‌ در امر قضا فراخواند.
[۹] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۶- ۲۹۸، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.

۱۲ سال‌ پس‌ از این‌ تاریخ‌، یعنی‌ در ۸۵۷ق‌ بود که‌ بنابر حکم‌ مشروحی‌ از طرف‌ سلطان‌ محمد الغالب‌ بالله‌
[۱۰] شجرة النور الزکیة، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.
به‌ سمت‌ قاضی‌ القضاتی‌ غرناطه‌ منصوب‌ شد.
در این‌ حکم‌ وی‌ همطراز ابن‌ جیاب‌ و ابن‌ خطیب‌ معرفی‌ شده‌ و از تمامی‌ قضات‌ و خطبا و فقها خواسته‌ شده‌ است‌ تا به‌ اطاعت ‌ و فرمانبری‌ از او گردن‌ نهند.
[۱۱] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۸-۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.

برخی‌ پنداشته‌اند که‌ وی‌ در آن‌ِ واحد، ۱۲ منصب‌ از جمله‌ وزارت ‌، قضا، کتابت ‌ و امامتمسجد را برعهده‌ داشته‌ است‌.
[۱۲] احمد بابا تنبکتى‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، ص۳۱۳، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌

تردید نیست‌ که‌ این‌همه‌ مسئولیت‌ و قدرت ‌، بسیاری‌ از معاصران‌ را خشمگین می‌ساخت‌.
شاید به‌ همین‌ جهت‌ میان‌ او و ابوعبدالله‌ سرقسطی‌ ، مفتی‌ غرناطه‌ درگیریهایی‌ رخ‌ داد، هر چند که‌ منشأ آن‌ را اختلاف‌ در مسائل‌ فقهی‌ دانسته‌اند.
[۱۳] احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.


۱.۳ - کینه‌ و خشم‌ به‌ مسیحیان‌

وی‌ کینه ‌ و خشم ‌ و نفرت ‌ شدیدی‌ نسبت‌ به‌ مسیحیان ‌ ابراز می‌کرده‌ و بر آن‌ بوده‌ است‌ که‌ آنان‌ با فریب‌ و نیرنگ‌ و ایجاد تفرقه‌ بین‌ صفوف‌ مسلمانان‌ قوای‌ ایشان‌ را تضعیف‌ کرده‌، شهرهای‌ اندلس‌ را یکی‌ پس‌ از دیگری‌ به‌ اشغال‌ خود در می‌آورند.
از این‌ رو مسلمانان‌ را به‌ یاری‌ دینخدا خوانده‌ آنان‌ را برضد دشمن‌ اشغالگر تحریک‌ به‌ قیام ‌ می‌کرد.
[۱۴] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۶، ص۳۰۱-۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.

ابن‌عاصم‌ سرانجام‌ به‌ دلایلی‌ که‌ اینک‌ بر ما پوشیده‌ است‌، به‌ دستور حاکم‌ غرناطه‌ کشته‌ شد.
[۱۵] احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.


۱.۴ - شهرت

وی‌ به‌ سبب‌ شیوایی‌ سخن‌ و نیز کاردانی‌ و آزمودگی‌ در کشورداری‌، در زمان‌ حیاتش‌ به‌ ابن‌ خطیب‌ ثانی‌ مشهور شد.
[۱۶] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
[۱۷] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.


۱.۵ - شعر و نثر

در شعر و نثر به‌ صنایع‌ لفظی‌ و معنوی‌ سخت‌ عنایت‌ داشت‌ و در این‌ باب‌ تکلف‌ بسیار به‌ خرج‌ می‌داد.
یکی‌ از کارهای‌ جالب‌، اما تکلف‌آمیز او، پرداختن‌ قصیده‌ای‌ است‌ که‌ اگر شمار معینی‌ کلمه‌ از درون‌ آن‌ استخراج‌ گردد، از مجموع‌ آنها دو قصیده دیگر و از هر کدام‌ نیز موشّحه‌ای‌ به‌ دست‌ می‌آید.
از این‌ رو شاعر ناچار شده‌ است‌ در درون‌ قصیده‌ برخی‌ کلمات‌ را به‌ رنگسبز و برخی‌ دیگر را به‌ رنگ‌ قرمز بنگارد، تا استخراج‌ آنها میسر شود.
مقری‌ یکی‌ از این‌ موشحات‌ را اختصار کرده‌ و در نتیجه‌ از آن‌ موشحه ناقص‌ دیگری‌ پدید آمده‌ است‌.
[۱۸] احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۶-۱۵۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.

این‌ قصیده‌ شامل‌ ۱۲۰ بیت‌ است‌ و در مدح‌ سلطان‌ ابوالحجاج‌ یوسف‌ (د ۷۵۵ق‌، ص۱۳۵۴م‌) سروده‌ شده‌ است‌.

۱.۶ - آثار

چندین‌ کتاب‌ به‌ ابن‌ عاصم‌ نسبت‌ داده‌اند که‌ امروز هیچ‌یک‌ از آن‌ها در دست‌ نیست‌.
این‌ کتابها عبارتند از:
۱. جنّة الرّضَی‌ فی‌ التسلیم‌ لما قدّرالله‌ و قضی‌.
[۱۹] احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.

۲. الروض‌ الا´ریض‌ فی‌ تراجم‌ ذوی‌ السیوف‌ و الاقلام‌ و القریض‌، که‌ ذیلی‌ است‌ بر کتاب‌ الاحاطة فی‌ اخبار غرناطة تألیف‌ ابن‌ خطیب‌.
[۲۰] احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
[۲۱] احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.

۳. شرح‌ تحفة الحکام‌ فی‌ نکت‌ العقود و الاحکام‌.
[۲۲] احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
[۲۳] بستانی‌، ج۳، ص۳۲۷.



(۱) احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
(۲) بستانی‌.
(۳) محمد مخلوف‌، شجرة النور الزکیة، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.
(۴) احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
(۵) احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق؛ ‌


۱. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۰، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۲. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۶، ص۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۳. احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۴. احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
۵. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۶. محمد مخلوف‌، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۲۴۸، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.
۷. احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
۸. احمد بابا تنبکتى‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌ ، ص۳۱۳ ، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌
۹. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۶- ۲۹۸، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۱۰. شجرة النور الزکیة، بیروت‌، ۱۳۴۹ق‌.
۱۱. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۸-۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۱۲. احمد بابا تنبکتى‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، ص۳۱۳، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌
۱۳. احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
۱۴. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۶، ص۳۰۱-۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۱۵. احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۱۶. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۱۷. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۳۰۴، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۱۸. احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۶-۱۵۶، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
۱۹. احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۲۰. احمد مقری‌، نفح‌ الطیب‌، ج۸، ص۲۹۱، به‌ کوشش‌ یوسف‌ شیخ‌ محمد بقاعی‌، بیروت‌، ۱۴۰۶ق.
۲۱. احمد مقری‌، ازهار الریاض‌، ج۱، ص۱۴۵، به‌ کوشش‌ مصطفی‌ سقا و دیگران‌، قاهره‌، ۱۳۵۸ق‌.
۲۲. احمد بابا تنبکتی‌، «نیل‌ الابتهاج‌»، ج۱، ص۳۱۳، در حاشیة الدیباج‌ المذهب‌ ابن‌ فرحون‌، قاهره‌، ۱۳۵۱ق‌.
۲۳. بستانی‌، ج۳، ص۳۲۷.



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن عاصم»، ج۴، ص۱۴۵۸.    






جعبه ابزار