ابن ابی شیبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن اَبی شَیْبه، ابوبکر
عبدالله بن محمد بن ابراهیم (ابوشیبه)
بن عثمان عیسی کوفی (۱۵۹-۲۳۵ق /۷۷۶-۸۵۰م)،
محدّث ،
حافظ ،
فقیه ،
مفسّر و
موّرخ میباشد.
اصل ابن ابی شیبه از
واسط ، و نیایش ابوشیبه
ابراهیم،
قاضی آن شهر بود.
برادرش عثمان
بن ابی شیبه از محدّثان صاحب تصنیف بوده
و خاندانش نیز اهل علم بوده اند.
عبدالله احتمالاً در
کوفه زاده شد. در همان شهر مقدمات را فراگرفت. سپس به
بصره سفر کرد و از مشایخ آن شهر استفاده برد.
پس از آن به
بغداد رفت و در آنجا
حدیث و
فقه را در سطح عالی آموخت و حدیث گفت و حدود ۴۰ سال در آن شهر زیست.
گفته شده که وی در
حجاز نیز حدیث آموخته است.
استادان ابن ابی شیبه در حدیث عبارتند از :
قاضی شریک
بن عبدالله، علی
بن مسهر،
ابواسامه، سفیان عیینه، جعفربن عون،
ابوالاحوص سلام
بن سلیم، عمروبن عبید،
عبدالله بن مبارک، حفص
بن غیاث، عبادبن عوام،
عبدالله بن ادریس،
عبدالله بن نمیر، ابوخالد احمر، حسین
بن علی جعفی،
محمد بن بشر عبدی، عبدالرّحمان محاربی،
محمد بن فضیل، ابونعیم، یحیی
بن سعید قطان، عبدالرحمان
بن مهدی،
جریربن عبدالحمید،
ابو بکر
بن عیاش، اسماعیل
بن عیاش، ابومعاویه، خلف
بن خلیفه، ابن ابی زائده، عبدالاعلی
بن عبدالاعلی، مروان
بن معاویه، معتمر
بن سلیمان، یزید
بن مقدام
بن شریح، یزید
بن هارون،
عبدالسلام
بن حرب، عبدالعزیز
بن عبدالصمد عمی، علی
بن هاشم برید، عمر
بن عبید طنافسی، هشیم
بن بشیر، وکیع
بن جراح، عبدالرّحیم
بن سلیمان و اسماعیل
بن علیه.
ابن ابی شیبه از فقیهان و محدّثان بنامی است که
رجال شناسان برای او در دانش حدیث و پرورش محدّثان نقش عمده ای قائلند.
خطیب بغدادی (۴۶۳ق /۱۰۷۰م) که به روزگار او نزدیک است، آورده است که حدیث به ۴ تن پایان یافته است :
احمد بن حنبل (۲۴۱ق /۸۵۵م)، یحیی ابن معین، علی مدینی و ابوبکر ابی شیبه.
ابوزرعه شاگرد او، ادعا کرده است که در حفظ حدیث از ابن ابی شیبه فرادست تر ندیده است.
آوردهاند که وی در مسجد «رصافه» می نشست و
حدیث میگفت و ۳۰ هزار کس به سخن او گوش میدادند.
ذهبی (د ۷۴۵ق /۱۳۴۴م) او را دانشمندی بی نظیر و
ثقه و صاحب تحریر دانسته است.
بسیاری از محدّثان و
فقیهان بنام سده ۳ق /۹م از ابن ابی شیبه حدیث نقل کرده اند. از آن جمله :
محمد بن اسماعیل بخاری ،
مسلم بن حجاج نیشابوری ،
احمد بن حنبل و فرزند او
عبدالله، عباس
بن محمد دوری، یعقوب
بن شیبه،
محمد بن عبدالله منادی،
محمد ابن
ابراهیم مربّع،
ابراهیم حربی،
محمد بن اسحاق صاغاتی، حسن
بن علی معمری،
محمد بن کامل، موسی
بن اسحاق انصاری،
محمد بن محمد باغندی،
ابوزرعه،
ابوداوود ،
ابن ماجه ، ابوبکر
بن ابی عاصم، بقی
بن مخلد، جعفر فریابی،
زکریا ساجی، عثمان
بن فرزاد، ابوحاتم
محمد بن عثمان
بن ابی شیبه، هیثم
بن خلف دوری، عبدان اهوازی، ابوالقاسم
عبدالله محمد بغوی، ابوعمر، یوسف
بن یعقوب نیشابوری،
محمد بن سعد کاتب،
محمد بن یحیی،
محمد بن وضاح، حسن
بن سفیان، ابویعلی موصلی،
احمد بن حسن صوفی،
حامد بن شعیب، صالح
بن محمد جزره و عبید
بن غنام.
ابن ابی شیبه در
کلام نیز دستی داشت و به دستور
متوکل با بینش
اهل حدیث با نحله های فکری دیگر مانند
معتزلیان و
جهمیان ستیزه میکرد.
تقریباً تمام رجال شناسان
اهل سنّت ابن ابی شیبه را «موثق» دانسته اند. ذهبی، افزون بر
توثیق او، وی را راست گفتار نیز دانسته،
و شاگردش ابن حنبل او را «کثیر الخطا» خوانده است.
ابن ابی شیبه از پژوهندگان و نویسندگان بنام روزگار خود نیز هست. آثار متعدّدی در حدیث،
فقه ، کلام،
تاریخ و
تفسیر به ابن شیبه نسبت داده شده است. بعضی از این آثار در دست است.
«کتاب المصّنف» از آثار مشهور اوست. در این کتاب برخی از
احادیث نبوی و نیز فتاوای
تابعان به ترتیب
ابواب فقهی گرد آمده
و برخی از اجزاء آن در
مدینه ،
پاریس ،
عثمانی ، فارس، قاهره، دمشق و هند، چاپ شده است و نسخه های خطی آن نیز در «کتابخانه ظاهریه دمشق» موجودند
و به گفته
کارل بروکلمان این کتاب با عنوان «مسند» نیز چاپ شده است. در گذشته نیز برخی احتمال دادهاند که این کتاب همان است که به «المسند» نیز معروف شده است.
کتاب دیگر او «الایمان» است که در ۱۳۸۵ق /۱۹۶۵م در
دمشق چاپ شده است.
آثار دیگر او عبارتند از :
السنن در فقه؛ التفسیر؛
التاریخ که به گفته
سزگین نسخه خطی آن در «کتابخانه برلین» موجود است؛ الفتن؛ الصفین؛ الجمل؛ الفتوح؛
المسند در حدیث که جزء دوم آن در «کتابخانه عمومی رباط» موجود است؛
الاحکام؛
ثواب القرآن؛ الرد علی من رد علی ابی حنیفه.
(۱) ابن حجر عسقلانی
احمد، تقریب التهذیب، بیروت، ۱۹۷۵م.
(۲) ابن حجر عسقلانی
احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ق.
(۳) ابن حجر عسقلانی
احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ق.
(۴) ابن سعد
محمد، طبقات الکبری، بیروت، دارصادر.
(۵) ابن قیسرانی
محمد، الجمع بین کتابی ابی نصر الکلاباذی و ابی بکر الاصبهانی، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۳ق.
(۶) ابن ندیم، الفهرست.
(۷) بغدادی اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، استانبول، ۱۹۵۱م.
(۸) جامعه، خطی.
(۹) حاجی خلیفه کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
(۱۰) خطیب بغدادی
احمد، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العربی.
(۱۱) ذهبی
محمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، ۱۳۷۴ق.
(۱۲) ذهبی
محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب
احمد ارنؤوط، بیروت، ۱۹۸۶م.
(۱۳) ذهبی
محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی
محمد بجاوی، بیروت، دارالمعرفه، ۱۹۶۳م.
(۱۴) سیّد فؤاد، فهرس المخطوطات المصوّرة، قاهره، ۱۹۵۴م.
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابنابیشیبه»، ج۲، ص۸۲۹.