ابن کامل (مقاله‌سوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن کامل (
۲۶۰-
۳۵۰ق) از دانشمندان برجسته
قرن چهارم هجری قمری بود. او در علوم مختلفی مانند
فقه،
ادبیات،
شعر،
تاریخ،
علم حدیث و
علوم قرآنی تخصص داشت.
ابن کامل به دلیل تأسیس مکتبی مستقل و تدوین آثار مختلف شهرت داشت. وی سرانجام در سال ۳۵۰ یا
۳۵۵ هجری قمری درگذشت.
ابوبکر احمد بن کامل بن خلف بن شجره شجری بغدادی معروف به وکیع و
ابن کامل، در سال ۲۶۰ هجری در
سامرا به دنیا آمد؛
ولی به
بغداد رفت و در آنجا سکونت گزید
و گویا بدین سبب سمعانی او را اهل بغداد خوانده و نسبت شجری او را به خاطر جد اعلایش دانسته است.
ابن کامل از دانشمندان ذی فنون روزگار خویش بود و در بسیاری از علوم رایج آن زمان ازجمله علوم قرآن، فقه، ادبیات، شعر، تاریخ و ایام عرب، تاریخ اصحاب حدیث و محدثان، فردی ماهر و چیره دست بود و در بیشتر این موضوعات قلم فرسایی کرده و آثاری از خود به جا گذاشته
که شمار‌اندکی از آنها بر جای مانده است.
گرچه
ابن کامل، فردی صاحب نظر در بسیاری از علوم شناخته شده، به نظر می‌رسد شهرت و مهارت اصلی وی در علوم قرآن و فن قرائت بوده است.
او را راوی
تاریخ طبری نیز خوانده‌اند و در بسیاری از رویدادها و حوادث تاریخی نام او به چشم می‌خورد.
ابن کامل از شاگردان و اصحاب خاص
محمد بن جریر طبری (م.
۳۱۰ق) تاریخ نگار بود و بر مسلک و مذهب او مشی می‌کرد و از همین رو او را جریری مذهب خوانده‌اند.
ابن کامل فن
قرائت را نزد استادانی چون
ابوبکر اصفهانی،
محمد بن یحیی کسایی و
احمد بن یعقوب آموخت
و نزد محدثانی همانند
محمد بن سعد عوفی،
محمد بن جهم سمری و
احمد بن عبیدالله نرسی به استماع حدیث پرداخت.
ابن کامل نیز کرسی تدریس برپا کرد و شاگردان بسیاری داشت که از آن میان می‌توان به
ابوالحسن دارقطنی،
ابوعبدالله مرزبانی و
ابن رزقویه اشاره کرد.
شاگردش
ابن رزقویه او را بسیار ستوده، ولی به باور ابوالحسن دارقطنی، وی در نقل حدیث، سهل انگاری می‌کرده و فردی مغرور و خودخواه بوده و برای پیش کسوتان علوم ازجمله استاد خویش، طبری آنچنان که باید و شاید احترام و اصالتی قایل نبود؛ ازاین رو از تقلید و پیروی از وی دست کشید و خود، مذهبی تاسیس کرد و بر اساس اخبار خود سخن می‌راند.
برخی از رجال شناسان اهل سنّت او را
حنفی مذهب دانسته
و نوشته‌اند زمانی قضاوت شهر
کوفه را از جانب
ابوعمر محمد بن یوسف بر عهده داشت.
آثار
ابن کامل عبارت‌اند از:
- غریب القرآن، القرائات، التقریب فی کشف الغریب،
- موجزالتاویل عن معجزالتنزیل، التاریخ، کتابی مختصر در فقه،
- الشروط الکبیر، الشروط الصغیر، جامع الفقه، الحیض، الوقوف.این پنج کتاب اخیر بر مبنای فقه طبری نوشته شده‌اند،
- التنزیل، البحث والحثّ، امّهات المؤمنین، الشعر، الزمان، اخبارالقضاة (اخبار القضاه الشعرا)
- و رساله‌ای با عنوان فوائد حسان و مقتل عثمان بن عفان به روایت ابن کامل.
ابن کامل سرانجام در هشتم
محرم سال ۳۵۰
یا ۳۵۵ هجری از دنیا رفت.
(دیگر منابع:
)
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «
ابن کامل»، ج۲، ص۱۰۰.
