ابن‌فصیح ابومحمد جلال‌الدین عبدالله بن احمد همدانی کوفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ فَصیح، ابومحمد عبدالله
بن احمد، ملقب به جلال‌الدین (۷۰۲- ۷۴۵ق/۱۳۰۳-۱۳۴۴م)، ادیب، نحوی و فقیه
حنفی بود.
از نسبت همدانی وی چنین برمی‌آید که اصل و نسبش ایرانی است.
وی در
کوفه پرورش یافت، اما دوران جوانی خویش را در
بغداد گذراند و از کسانی چون
ابن دوالیبی و
علی بن عبدالصمد بن ابی الجیش
حدیث شنید، سپس به همراه پدرش به
دمشق رفت و در آن‌جا نیز نزد دانشمندانی چون
جزری و
ذهبی به فراگیری حدیث پرداخت.
سعید بن عبدالله دهلی از شاگردان او بوده و از وی روایت کرده است.
ابن حجر مهارت وی را در نظم و نثر ستوده و چنانکه از عناوین برخی از آثار او پیداست، در
علم قرائات نیز مهارت داشته است.
۱. عمدة القراء و عدة الاقراء فی الفرق بین ظاءات القرآن وضاداته، قصیده‌ای است مرکب از ۲۷ بیت به همراه شرح آن‌ها.
وی در ابیات نخستین قصیده، واژه‌هایی از
قرآن را که حرف ظا در آن‌ها به کار رفته، آورده است و در ادبیات بعدی به برخی الفاظ مشابهی که در قرآن به کار رفته و تنها در ظا و ضاد اختلاف دارند و اغلب با هم اشتباه می‌شوند، پرداخته است.
نسخه‌های این اثر در کتابخانه‌های مختلف از جمله دارالکتب
مصر ، اوقاف بغداد، برلین، دانشگاه پرینستون و ظاهریه موجود است.
۲. مستحسن الطرائق فی نظم کنز الدقائق.
از این اثر تنها یک نسخه در ازهریه موجود است.
به گزارش برخی منابع کهن
وی دو قصیده نیز در مدح
رسول اکرم (ص) و نیز قصیده‌ای با عنوان عقد الدر فی عقدالحر داشته که از هیچ‌یک از آن‌ها اثری بر جای نمانده است.
(۱) ابن حجر عسقلانی، احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۴ق/ ۱۹۷۴م.
(۲) ابن رافع، محمد، تاریخ علماء بغداد، به کوشش عباس عزاوی، بغداد، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م.
(۳) ازهریه، فهرست.
(۴) زرکلی، اعلام.
(۵) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش درتئاکراوولسکی، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۶) کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
(۷) مجله معهد المخطوطات العربیة، کویت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۶م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابومحمد ابن فصیح»، ج۴،ص۱۵۹۸.
