ابن‌ام‌قاسم ابومحمد بدرالدین حسن بن قاسم مرادی مصری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ اُم‌َّ قاسِم، ابومحمد بدرالدین حسن بن قاسم بن عبدالله بن علی مرادی مصری (د ۷۴۹ق/۱۳۴۸م)،
مفسر،
ادیب، نحوی و
فقیه
مالکی است.
وی در
مصر زاده شد و به
مراکش کوچ کرد و تمام
عمر را در آن‌جا زیست و از این رو به مراکشی نیز شهرت یافت.
در نسبت وی به ام قاسم گفته‌اند که این
زن که از خاندان سلطنتی بوده، حسن را به
فرزندی پذیرفته، و
تربیت کرده است،
اما غالباً بر این عقیده‌اند که وی جدّه پدری حسن بوده است. این زن که زهرا نام داشته، اهل فضل بوده و به «شیخه» معروف شده و حسن نیز شهرت خود را از او یافته است.
حسن علم
قرائت را از
علامه مجدالدین اسماعیل ششتری،
فقه را از شرف‌الدین مغیلی مالکی،
ادبیات عرب را از ابوعبدالله طنجی و سراج دَمَنهوری و ابوزکریا غماری و ابوحیان، و
اصول را از شیخ شمس‌الدین بن لبان
آموخت.
ابن ام قاسم آثاری در
فقه،
تفسیر و ادبیات پدید آورده است
که از آن میان کتاب الجنی الدّانی فی حروف المعانی که مأخذ
مغنی ابن هشام است و در
استانبول چاپ شده. برخی از آثار وی به صورت خطی در کتابخانه‌های مختلف دنیا موجود است، مانند: جمل‌الاعراب یا الجمل،
رساله ابن ام قاسم
شرح الفیة ابن مالک. این کتاب در نسخه مجلس شورا،
اوضح الی الفیة ابن مالک نام دارد. نسخه‌هایی از آن در برخی از کتابخانه‌های
ایران وجود دارد
شرح باب وقف حمزه و هشام علی الهمزة
شرح تسهیل الفوائد و تکمیل المقاصد
شرح المقصد الجلیل فی علم الخلیل لابن حاجب
مسائل الهمزة الساکنة بعد الحرکة و الهمزة المتحرکة بعد ساکن صحیح
المفید فی شرح عمدة المجید
منظومة فی الذال المعجمة و الدال‌المهملة و منظومة فی‌الظاءوالضاد.
آثاری نیز به وی منسوب است، بدین قرار: شرح الاستعاذة و البسملة
شرح حرز الامانی و وجهة التّهانی
شرح المفصل للزمخشری.
جز اینها گویا شرحهایی دیگر بر برخی از آثار معروف علم
نحو نوشته است.
(۱) محمد ابن جزری، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، قاهره، ۱۳۵۱ق.
(۲) احمد ابن حجر، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
(۳) عبدالحی ابن عماد، شذرات الذهب في اخبار من ذهب، قاهره، ۱۳۵۷ق.
(۴) احمدیه، فهرست مخطوطات المکتبة الاحمدیة بتونس، عبدالحفیظ منصور، بیروت.
(۵) ازهریه، فهرست.
(۶) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م.
(۷) محمد داوودی، طبقات المفسرین، به کوشش علی محمد عمر، قاهره، ۱۳۹۲ق.
(۸) سپهسالار، خطی.
(۹) عبدالرحمان سیوطی، بغیة الوعاه، به کوشش محمد امین خانجی، قاهره، ۱۳۲۶ق.
(۱۰) عبدالرحمان سیوطی، حسن المحاضرة، قاهره، ۱۲۹۹ق.
(۱۱) شورا، خطی.
(۱۲) ظاهریه، خطی (علوم قرآنی).
(۱۳) کوپریلی، خطی.
(۱۴) مرعشی، خطی.
(۱۵) مرکزی، خطی.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ام‌قاسم»، ج۳، ص۹۰۸.
