ابن‌ابی‌الرجال صفی‌الدین احمد بن صالح یمنی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِبْن‌ِ اَبی الرِّجال، صفی‌ّ الدّین احمد بن صالح یمنی (۱۰۲۹- ۱۰۹۲ق/۱۶۲۰-۱۶۸۱م)،
مورخ ،
فقیه ،
ادیب ،
شاعر ،
قاضی و
خطیب صنعاء و از عالمان
شیعی زیدی یمن می باشد.
در «شَبّط» واقع در اُهْنوم (مغرب صنعاء) متولد شد.
گفته‌اند نسبش به خلیفه دوم
عمربن خطاب می‌رسد.
در شهرهای شِهاره (اهنوم)، صَعده، تَعِز، اَب‌ّ، حَرجه و صنعاء از عالمان و فقیهان و محدّثان زیدی،
مالکی و
شافعی چون
امام محمّد بن قاسم ،
سیّد ابراهیم بن محمّد مؤیّدی ،
سیّد عزّالدّین ابن دُرَیب ،
سیّد محمّد بن حسن بن قاسم ،
قاضی احمد بن سعدالدین مستوری ،
قاضی ابراهیم بن یحیی سُحولی و دیگران
حدیث و
فقه آموخت .و از برخی از آنان اجازه روایت گرفت و در صنعاء، شهاره و صعده صاحب حوزه درس شد.
وی آن قدر شهرت یافت که امام زیدی متوکّل علی الله اسماعیل بن قاسم (۱۰۱۹-۱۰۸۷ق/۱۶۱۰-۱۶۷۶م) او را به خدمت خود خواند و به مقام منشیگری خویش و خطیبی صنعاء گماشت. ابن ابی الرّجال تا پایان زندگی متوکّل در این مقام باقی بود
ابن ابی رجال از محقّقان و نویسندگان بنام روزگار خویش بود و آثار متنوّعی در
تاریخ ،
تفسیر ،
کلام ،
ادب و
فقه پدید آورده است. با اینکه تحصیل و تخصص عمده او در فقه و حدیث بود و از عالمان دین شمرده می‌شد، بیش از همه به تاریخ دلبستگی داشته و چند اثر در این زمینه پدید آورده است.
مشهورترین نوشته او که مایه شهرت وی گردیده
کتاب مطلع البدور و مجمع البحور در تاریخ است. این کتاب شرح حال بیش از ۱۳۶۰ تن از علما و ائمه و رؤسای یمن را در بر دارد.
این اثر به گفته محبی در ۷ مجلد است
و به گفته شرف‌الدین
از مهم‌ترین تراجم بزرگان زیدی است و بسیاری از تاریخ نگاران اخیر به آن استناد کرده‌اند. ظاهراً این کتاب تاکنون چاپ نشده، اما نسخه‌های خطی آن در
کتابخانه جامع کبیر شهر صنعاً
و موزه بریتانیا
موجود است و
آقابزرگ نسخه‌های بخشهایی از آن را دیده است.
کحاله از کتاب دیگر او با عنوان
معجم فی رجال الزّیدیّة یاد می‌کند.
کتاب دیگر او در همین زمینه تیسیر الاعلام بتراجم ائمة التفسیر الاعلام است که در شرح احوال مفسّران‌زیدی است. اثر دیگر او شرحی است بر کتاب
المُشجَّر تألیف ابن جلال که در تاریخ امان زیدی است و نسخه‌ای از آن در
کتابخانه آمبروزیانا در
میلان موجود است.
ابن ابی الرّجال آثار دیگری نیز دارد که از جمله آنهاست: اعلام المُوالی بکلام ساداته الاعلام المَوالی؛ تفسیر (تیسیر) الشریعة لوارد الشریعة که نسخه خطی آن در در موزه بریتانیاست ، الریاض الندیّة فی ان‌ّ الفرقة الناجیة هم الزّیدیّة، که نسخه خطی آن در کتابخانه آمبروزیانا موجود است؛ الموازین الرّجیحة للبراهین الصحیحة که شرحی بر کتاب العقیدة الصحیحة تألیف امام متوکل اسماعیل است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه آمبروزیاناست ؛ مجالس التفهیم
حیاة الروح فی الاستدلال بشهادة النَبّی
مجاز من اراد الحقیقة من مراد حماة الحقیقة , نبذة فی تراجم مختصرة لبعض
المؤلفین من ائمة الزیدیّةو.... از دیگر آثار ابن ابی الرجال می باشد .
مآخذ:
(۱) آقابزرگ، الذریعة.
(۲) سید، فؤاد فهرست المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۹م.
(۳) آقابزرگ، مصادر تاریخ الیمن، قاهره، ۱۹۷۴م.
(۴) شرف‌الدین، احمد حسین، تاریخ الیمن التقافی، قاهره، ۱۹۶۷م.
(۵) شوکانی، محمد، البدر الطالع، قاهره، ۱۳۴۸ق.
(۶) فهرس الکتب العربیة التی وردت للدار، ۱۹۳۰-۱۹۳۷، قاهره، ۱۹۴۲م.
(۷) فهرست مخطوطات مکتبة الجامع الکبیر، به کوشش احمد عبدالرزاق رقیحی و دیگران، یمن، ۱۹۸۴م.
(۸) کحاله، عمررضا،
معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
(۹) محبی، محمد امین، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر، بیروت، دارصادر.
(۱۰) منجّد، صلاح‌الدین، فهرست المخطوطات العربیة بمکتبة الامبروزیانا بمیلانو، بیروت، ۱۹۸۰م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی الرجال»، شماره ۸۱۰.
