ابلاغ سوره برائت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سوره برائت در سال دهم
هجرت، توسط امام علی علیه السلام به مشرکان مکه ابلاغ شد و در آن چهار ماه به مشرکان فرصت داده شد که تکلیف خودشان را در مورد حکومت اسلام تعیین کنند.
متجاوز از بیست سال بود که منطق
اسلام درباره
شرک و
دوگانه پرستی در سرزمین
حجاز و در میان قبایل
مشرک عرب انتشار یافته بود واکثر قریب به اتفاق آنها از نظر اسلام در باره بتان و
بت پرستان آگاهی پیدا کرده بودند ومی دانستند که
بت پرستی چیزی جز یک تقلید باطل از نیاکان نیست ومعبودهای باطل آنان چنان ذلیل و خوارند که نه تنها نمی توانند در باره دیگران کاری انجام دهند بلکه نمی توانند حتی ضرری از خود دفع کنند وی ا نفعی به خود برسانند و چنین معبودهای زبون و بیچاره در خور ستایش و
خضوع نیستند.
گروهی که با وجدان بیدار ودل روشن به سخنان
رسول گرامی گوش فرا داده بودند در زندگی خود دگرگونی عمیقی پدید آوردند واز بت پرستی به
توحید و
یکتاپرستی گرویدند. خصوصا هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم
مکه را فتح کرد وگویندگان مذهبی توانستند در محیط
آزاد به تبیین و تبلیغ اسلام بپردازند تعداد قابل ملاحظه ای از مردم به بت شکنی پرداختند و ندای توحید در بیشتر نقاط حجاز طنین انداز شد. ولی گروهی متعصب ونادان که رها کردن عادات دیرینه برای آنان گران بود، گرچه پیوسته با وجدان خود در کشمکش بودند، از عادات زشت خود دست بر نداشتند واز خرافات واوهام پیروی می کردند.
وقت آن رسیده بود که پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله و سلم هر نوع مظاهر بت پرستی وحرکت غیر انسانی را با نیروی نظامی درهم بکوبد وبا توسل به قدرت، بت پرستی را که منشا عمده مفاسد اخلاقی و اجتماعی و یک نوع تجاوز به حریم انسانیت بود (وهست) ریشه کن سازد وبیزاری
خدا ورسولش را در
منی ودر روز
عید قربان ودر آن اجتماع بزرگ که از همه نقاط حجاز در آنجا گرد می آیند اعلام بدارد. خود آن حضرت یا شخص دیگری قسمتی از اول
سوره برائت را، که حاکی از بیزاری خدا و
پیامبر او از
مشرکان است، در آن اجتماع بزرگ بخواند وبا صدای رسا به
بت پرستان حجاز اعلام کند که باید وضع خود را تا چهار ماه دیگر روشن کنند، که چنانچه به آیین توحید بگروند در زمره مسلمانان قرار خواهند گرفت وبه سان دیگران از مزایای مادی ومعنوی
اسلام بهره مند خواهند بود، ولی اگر بر لجاجت وعناد خود باقی بمانند، پس از چهار ماه باید آماده نبرد شوند وبدانند که در هرجا دستگیر شوند کشته خواهند شد.
آیات سوره برائت هنگامی نازل شد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تصمیم به شرکت در مراسم
حج نداشت. زیرا در سال پیش، که سال فتح
مکه بود، در مراسم حج شرکت کرده بود وتصمیم داشت که در سال آینده نیز که بعدها آن را«
حجة الوداع » نامیدند در این مراسم شرکت کند. از این رو ناچار بود کسی را برای ابلاغ پیامهای
الهی انتخاب کند. نخست
ابوبکر را به حضور طلبید و قسمتی از آغاز سوره برائت را به او آموخت و او را با چهل تن روانه مکه ساخت تا در روز عید قربان این آیات را برای آنان بخواند.
ابوبکر راه مکه را در پیش گرفت که ناگهان
وحی الهی نازل شد وبه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دستور داد که این پیامهارا باید خود پیامبر ویا کسی که از اوست به مردم برساند وغیر ازاین دو نفر، کسی برای این کار صلاحیت ندارد. ( لا یؤدیها عنک الا انت او رجل منک و در برخی از روایات وارد شده است:او رجل من اهل بیتک.)
اکنون باید دید این فردی که از دیده
وحی از
اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است واین جامه بر اندام او دوخته شده است کیست؟
چیزی نگذشت که
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم
حضرت علی علیه السلام را احضار کرد وبه او فرمان داد که راه مکه را در پیش گیرد وابوبکر را در راه دریابد وآیات را از او بگیرد وبه او بگوید که وحی الهی پیامبر را مامور ساخته است که این آیات را باید یا خود پیامبر ویا فردی از اهل بیت او برای مردم بخواند واز این جهت انجام این کار به وی محول شده است.
حضرت علی علیه السلام با جابر وگروهی از یاران
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، در حالی که بر
شتر مخصوص پیامبر سوار شده بود، راه مکه را در پیش گرفت وسخن آن حضرت را به ابوبکر رسانید. او نیز آیات را به حضرت علی علیه السلام تسلیم کرد.
امیرمؤمنان وارد مکه شد ودر روز دهم
ذی الحجه بالای
جمره عقبه، با ندایی رسا سیزده
آیه از سوره برائت را
قرائت کرد وقطعنامه چهار ماده ای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را با صدای بلند به گوش تمام شرکت کنندگان رسانید. همه
مشرکان فهمیدند که تنها چهار ماه مهلت دارند که
تکلیف خود را با حکومت اسلام روشن کنند. آیات
قرآن و قطعنامه پیامبر تاثیر عجیبی در افکار مشرکین داشت وهنوز چهار ماه سپری نشده بود که مشرکان دسته دسته به آیین
توحید روی آوردند و سال دهم
هجرت به آخر نرسیده بود که
شرک در
حجاز ریشه کن شد.
هنگامی که
ابوبکر از عزل خود آگاه شد با ناراحتی خاصی به
مدینه بازگشت وزبان به گله گشود وخطاب به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم گفت:مرا برای این کار (ابلاغ آیات الهی وخواندن قطعنامه) لایق وشایسته دیدی، ولی چیزی نگذشت که از این مقام برکنارم کردی.آیا در این مورد فرمانی از خدا رسید؟
پیامبر با لحنی دلجویانه فرمود که پیک الهی فرا رسید و گفت که جز من و یا کسی که از خود من است دیگری برای این کار صلاحیت ندارد.
برخی از نویسندگان متعصب که در تحلیل فضایل
حضرت علی علیه السلام انحراف خاصی دارند عزل ابوبکر ونصب حضرت علی علیه السلام را به مقام مذکور چنین توجیه کرده اند که ابوبکر مظهر شفقت وحضرت علی علیه السلام مظهر
قدرت و
شجاعت بود وابلاغ آیات وخواندن قطعنامه به شجاعت قلبی وتوانایی روحی نیازمند بود واین صفات در حضرت علی علیه السلام بیشتر وجود داشت.
این توجیه، جز یک تعصب بیجا نیست. زیرا،چنانکه گذشت، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم علت این عزل و نصب را به نحو دیگر تفسیر کرد و گفت که برای این کار جز او و کسی که از اوست صلاحیت ندارد.
ابن کثیر در تفسیر خود حادثه را به طور دیگر تحلیل کرده است.او می گوید: شیوه
عرب این بود که هرگاه کسی می خواست پیمانی را بشکند باید نقض آن را خود آن شخص یا یک نفر از بستگان او انجام دهد و در غیر این صورت پیمان به صورت خود باقی می ماند. از این جهت حضرت علی علیه السلام برای این کار انتخاب شد.
نارسایی این توجیه بسیار روشن است.زیرا هدف اساسی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از اعزام حضرت علی علیه السلام برای خواندن
آیات و قطعنامه شکستن پیمانهای بسته شده نبود تا یکی از بستگان خود را بفرستد، بلکه صریح
آیه چهارم از
سوره توبه این است که به پیمان افرادی که به مقررات آن کاملا عمل نموده اند احترام بگذارد تا مدت پیمان سپری گردد.(الا الذین عاهدتم من المشرکین ثم لم ینقصوکم شیئا و لم یظاهروا علیکم احدا فاتموا الیهم عهدهم الی مدتهم ان الله یحب المتقین .)
بنابراین، اگر نقض پیمانی نیز نسبت به پیمان شکنان در کار بوده کاملا جنبه فرعی داشته است. هدف اصلی این بود که
بت پرستی یک امر غیر قانونی ویک
گناه نابخشودنی اعلام شود.
اگر بخواهیم در این حادثه تاریخی بی طرفانه داوری کنیم، باید بگوییم که
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم به امر
الهی قصد داشت در دوران
حیات خود دست حضرت علی علیه السلام را در مسائل سیاسی وامور مربوط به
حکومت اسلامی باز بگذارد تا
مسلمانان آگاه شوند و عادت کنند که پس از
غروب خورشید رسالت، در امور سیاسی و حکومتی باید به حضرت علی -علیه السلام مراجعه کنند و پس از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم برای این امور فردی شایسته تر از حضرت علی -علیه السلام نیست. زیرا آشکارا دیدند که یگانه کسی که از طرف
خدا برای رفع امان از مشرکان
مکه، که از شؤون حکومت است، منصوب شد همان حضرت علی -علیه السلام بود.
ازمیان مشرکان، آنان که با شما پیمان بسته اند واز عمل به آن چیزی فروگذار نکرده اند وبر ضد شما با کسی همپشتی نکرده اند، پیمان خود با ایشان را تا اتمام مدت مدت آن حفظ کنید که خداوند تقوا پیشگان را دوست دارد.
دانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله «ابلاغ سوره برائت».
