ابتهاج الانسان و الزمن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابتهاج الانسان و الزمن، نوشته
محمد بن محمد قطب الدین نهروالی مکی حنفی (زنده در
۱۰۰۵ق.) کتابی در موضوع تاریخ محلی
مکه و مدینه است.
کتاب
ابتهاج الانسان و الزمن که نام کاملش
ابتهاج الانسان و الزمن فی الاحسان الواصل
للحرمین من الیمن بمولانا الوزیر الباشا حسن است، به بیان فضیلت‌های
حرمین شریفین و شرح خدمات وزیر
حسن پاشا به این دو شهر پرداخته
و اطلاعاتی تاریخی از وضع مکه
و مدینه در این دوره ارائه کرده است.
محمد بن محمد قطب الدین نهروالی مکی حنفی، فرزند
محمد قطب‌الدین نهروالی (م،
۹۹۰ق.) از مورخان مشهور مکه
و مؤلف
الاعلام باعلام بیت الله الحرام در تاریخ محلی مکه است. برخی منابع به نویسنده
و پدرش محمد بن قطب‌الدین نسبت قادری
و خرقانی نیز داده‌اند که گویا به گرایش‌های
صوفیانه آنان اشاره دارد.
شرح حال نگاران از محمد بن قطب الدین اندک نوشته‌اند
و برخی معتقدند که قطب‌الدین نهروالی فرزند پسر نداشته است
؛ ولی قطب الدین، خود، در سفرنامه‌اش تصریح کرده که در سفر به مدینه، پسرانش از جمله محمد با او بوده‌اند.
تاریخ تولد
و مرگ محمد بن قطب الدین دانسته نیست. تنها از تاریخ پایان تالیف کتاب (
۱۰۰۵ق.) می‌توان دوره حیات او را حدس زد.
خیرالدین زرکلی این کتاب را نوشته قطب الدین دانسته نه فرزندش.
قطب الدین متولد نهروال
هند بوده
و برای فراگرفتن
علوم دینی به
حجاز و مصر سفر کرد
و در مکه ساکن شد.
کتاب
ابتهاج الانسان دو بخش، هفت فصل
و یک مقدمه دارد. نهروالی در بخش نخست با چهار فصل بیشتر به بیان فضیلت‌های مکه
و مدینه،
مسجدالحرام و کعبه و سنجش میان مکه
و مدینه پرداخته
و در بخش دوم در سه فصل شرح حال
و اعمال وزیر پاشا حسن
و ماجرای رفتن او به
یمن و بازگشتش به مکه در سال
۹۹۸ق.
و خیرات
و پیشکش‌های او به مسجدالحرام را آورده است. حسن پاشا از وزیران
سلطان مراد بنی‌سلیم عثمانی، دهم
محرم ۹۸۹ق. به حکومت یمن منصوب شد.
او را حاکمی دادگر
و بردبار وصف کرده‌اند.
او به سال
۱۰۱۳ق. از حکومت عزل شد
و سه سال بعد در
قسطنطنیه درگذشت.
از این کتاب چند نسخه خطی در دست است: نسخه دار الکتب المصریه با شماره ۷۹، نسخه المکتبة العباسیه با شماره ۱۶۰ ب
و نسخه کتابخانه لیدن با شماره ۹۳۷.
(۱) الاعلام: الزرکلی (م،۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
(۲) اعلام العلماء الاعلام: عبدالکریم بن محب‌الدین القطبی (م. ۱۰۱۴ق)، به کوشش احمد محمد
و عبدالعزیز، ریاض، دار الرفاعی، ۱۴۰۷ق.
(۳) التاریخ
و المورخون بمکه: محمد الحبیب الهلیه، الفرقان، ۱۹۴۴م.
(۴) خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر: المحبی، بیروت، دار صادر.
(۵) سمط النجوم العوالی: عبدالملک بن حسین العصامی (م. ۱۱۱۱ق)، به کوشش عادل احمد
و معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
(۶) معجم المطبوعات العربیه: یوسف الیان سرکیس (م. ۱۳۵۱ق)، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق.
(۷) معجم المؤلفین: عمر کحّاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مکتبة المثنی.
(۸) نشر الریاحین: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، ۱۴۱۵ق.
(۹) هدیة العارفین: اسماعیل باشا (م. ۱۳۳۹ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
دانشنامه حج و حرمین شرفین، برگرفته از مقاله «ابتهاج الانسان و الزمن»، تاریخ بازیابی ۹۹/۱۱/۲۸.
