إثارة الترغیب و التشویق (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نام کامل کتاب «اثارة الترغیب و التشوق الی المساجد الثلاثة و البیت العتیق»، اثر
محمد بن اسحاق خوارزمی ، به
زبان عربی با تصحیح مصطفی محمد حسین ذهبی، است ؛ و
احادیث و اخبار مربوط به فضایل
مسجد الحرام ،
مسجد نبوی و
بیت المقدس را در این کتاب جمع آوری کرده است.
کتاب، با دو مقدمه از مصحح و مؤلف آغاز و مطالب، در چهار بخش و هر بخش در چندین فصل، ارائه شده است. نویسنده، پس از ذکر فضیلت شهرهای
مکه و
مدینه ، کیفیت بنای
کعبه را توضیح داده و بعد از اشاره به جریان
هبوط حضرت آدم علیه‌السّلام ، اخبار و روایات مربوط به فضیلت
زیارت آرامگاه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را ذکر نموده است. در ادامه، احادیثی که پیرامون فضایل
حج ،
عمره و مناسک و ادعیه آنها (که از لحظه خروج از خانه و شهر تا اتمام مناسک و بازگشت به وطن را شامل می‌شود)، ذکر گردیده است. در پایان، به فضایل بیت المقدس و اهمیت زیارت قبر
حضرت ابراهیم علیه‌السّلام اشاره شده است.
۱. مقدمه مصحح، پس از شرح مختصری از زندگی نویسنده، به منابع و نحوه تصحیح کتاب اشاره کرده است. مقدمه مؤلف، به توضیح شیوه تدوین مطالب اختصاص یافته است.
۲. قسمت اول، در پنجاه و چهار فصل،
احادیث ،
آیات و حکایاتی را که به فضیلت و شرافت مکه اشاره دارند، ذکر کرده است.
مکه ،
بکه ، ام القری، البلد، القریه، البلده، البلد الامین، ام رحم، الباسه، صلاح، الناسه، الحاطمه، کوثی، الراس، البیت العتیق و... از جمله اسامی این شهر می‌باشند که نویسنده معنای اکثر آنها را به همراه آیه، روایت و یا حکایت مربوط به هر کدام، جداگانه ذکر کرده است. از جمله مباحث مطرح شده در این قسمت، عبارت است از: ساخته شدن
کعبه توسط
ملائکه قبل از آدم علیه‌السّلام ، زیارت کعبه توسط ملائکه، جریان هبوط آدم علیه‌السّلام و اقدام وی برای بنای کعبه و...
۳. قسمت دوم، فضیلت
مدینة النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و اهمیت زیارت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را در بیست و پنج فصل، با استفاده از آیات، روایات و حکایات مختلف، بیان کرده است. نویسنده، در ابتدا،
نسب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم را ذکر کرده و پس از برشمردن اسامی این شهر، از جمله طیبه، طابه، المسکینه، جابره، المجبوره، المرحومه، المحبه، المحبوبه، الحبیبه، المحببه و... کیفیت فتح این شهر را توضیح داده است. از جمله مباحثی که وی در مورد این شهر یادآور شده است، عبارت است از فضایل مجاورت، فوت در مدینه، روضه و منبر،
ستون توبه ، کیفیت زیارت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، قبور
بقیع ،
مسجد قباء ،
شهدای احد ، مساجدی که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در آن نماز خواندند، چاه‌هایی که ایشان با آب آنها
وضو و
غسل انجام دادند و آداب مراجعت حاجیان از مدینه.
۴. فضلیت بیت المقدس، در قسمت سوم، در دوازده فصل، ذکر شده است. نویسنده، به نقل از روایات، معتقد است که
مسجد الاقصی ، دومین مسجدی است که پس از مسجد الحرام ساخته شد و مؤسس اولیه آن،
سام بن نوح علیه‌السّلام بوده و
حضرت داود علیه‌السّلام و سلیمان علیه‌السّلام ، آن را مرمت و بازسازی کرده‌اند. فضیلت
نماز در بیت المقدس،
حج و نماز در مسجد مدینه و مسجد الاقصی در یک
سال ،
احرام در بیت المقدس و
اذان در آن،
صدقه و
روزه در این مسجد و فضیلت مردن در بیت المقدس، از جمله اموری است که در این قسمت، به آنها اشاره شده است.
۵. آخرین قسمت، مختصری از فضایل زیارت مدفن حضرت ابراهیم علیه‌السّلام را بیان کرده است.
منابعی را که نویسنده از آنها استفاده کرده است، می‌توان به سه دسته زیر تقسیم کرد: ۱. آیاتی که به صورت صریح، به این مساجد اشاره کرده و یا طبق نظر مفسرین، مربوط به آنها می‌باشد؛ ۲. احادیث نبوی که مصدر اساسی کتاب را تشکیل داده که علاوه بر
احادیث صحیح و
حسن ، روایات غریب و ضعیف نیز در آنها به چشم می‌خورد. البته خود نویسنده در خاتمه به این نکته اشاره کرده است؛ ۳.
اسرائیلیات که شامل اخباری از
تورات ،
تلمود و
زبور می‌شود. فهرست
احادیث ، آثار،
اخبار ،
اشعار ،
اعلام ،
اماکن و شهرهای مذکور در متن و فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده مصحح و نیز فهرست موضوعات، توسط مصحح، در آخر کتاب آمده است. پاورقی‌ها نیز از مصحح بوده که بیشتر به ذکر منابع و توضیح عبارات مشکل متن اختصاص یافته است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
