أَسْر (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أَسْر (به فتح الف و سکون سین) یکی از مفردات
نهج البلاغه به معنای بستن و گرفتار کردن و
اسیر است.
در موارد متعددی، از این کلمه در
خطبه‌ها،
حکمت‌ها و
نامه‌ها برای بیان اجباری بودن
اسلام خاندان
معاویه بن ابی سفیان، و بی‌سابقه بودن آنان در
اسلام و عدم صدق عنوان
مهاجر بر عده‌ای از اصحاب
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) استفاده شده است.
أَسْر به معنای بستن، گرفتار کردن و حبس آمده است. به‌همین جهت
اسیر را از آن اسیر گویند که گرفتار و بسته است.
برخی از مواردی که در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است، به شرح ذیل می‌باشد:
«وَ كَمْ مِنْ عَقْل أَسير تَحْتَ هَوَى أَمير.» «چه بسيار عقل‌ها كه اسيرند و هوا و هوسها،
امیر و
سلطان بر آن‌ها.»
منظور از «امیر»
نفس انسان است. یعنی ای بسا عقلی که اسیر نفس است.
امام علی (صلوات‌اللّه‌علیه) در جواب معاویه که نوشت با مهاجران و
انصار به جنگ تو خواهم آمد، مرقوم فرمود:
«وَ ذَكَرْتَ أَنَّكَ زائِري في الْمُهاجِرينَ وَ الاَْنْصارِ، وَ قَدِ انْقَطَعَتِ الْهِجْرَةُ يَوْمَ أُسِرَ أَخوكَ.» «نوشته‌ای با مهاجران و انصار به جنگ من خواهی آمد، روزی که برادرت
یزید بن ابی سفیان اسیر شد،
هجرت قطع گردید.»
ناگفته نماند: معاویه با این سخن که «با مهاجران و انصار به جنگ تو خواهم آمد» می‌خواست بگوید که من از مهاجرین هستم، امام علی (صلوات‌اللّه‌علیه) در جواب نوشت: تو نمی‌توانی از مهاجران باشی زیرا روزی که برادرت اسیر شد، هجرت و مهاجر بودن قطع گردید.
این سخن یکی از دو مطلب را می‌رساند:
اوّل: آن‌که یزید بن ابی سفیان برادر معاویه روز
فتح مکّه با عدّه‌ای از
قریش به جنگ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) برخواست و آن حضرت را از دخول
مکّه مانع می‌شد، بعضی از آن‌ها کشته شدند و یزید بن ابی سفیان در «
باب خندمه» اسیر گردید، یعنی ای معاویه شما از روی طوع و رغبت به طرف اسلام نیامده‌اید که مهاجر باشید؛ بلکه برادرت اسیر شد و تو و پدرت با جبر مسلمان شدید از کجا مهاجر می‌توانی باشی!
دوم: این‌که رسول خدا (صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلّم) در فتح مکه فرمود: «
لا هِجرَةَ بَعدَ الفَتح» و چون شما سابقه‌ای در اسلام ندارید و بعد از فتح مکّه (بظاهر) اسلام آورده‌اید. نمی‌توانی از مهاجرین باشی.
محمد عبده آن‌را روز «
بدر» دانسته و آن اشتباه است.
جمع اسیر، اسراء و اساری و اسری آمده چنانکه در
خطبه ۲۲۱،
و
خطبه ۹۰،
و
حکمت ۳۴۹،
دیده می‌شود.
مواردی متعدد از این مادّه در «نهج‌البلاغه» به کار رفته است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «اسر»، ص۴۸-۴۹.
