آیات قضا و قدر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیات قضا و قدر، آیات بیان کننده
قضا و قدر الهی را می‌گویند.
"
قضا " از
ریشه "قضی" گرفته شده و به معنای فیصله دادن به کاری (گفتاری یا فعلی، از
خداوند یا از
بشر ) است. معانی دیگر این واژه عبارتند از: انجام دادن کاری و فارغ شدن؛
عهد کردن؛ اعلام و
خبر دادن؛ کشتن و میراندن؛
حکم کردن؛ مقدر و حتم کردن؛ اراده و حکم و الزام که در قرآن این واژه در همه این معانی به کار رفته است.
"قدر" (بر وزن فرس) و "قدر" (بر وزن فلس) در لغت به معانی "توانایی، قدرت، اندازه گیری، آماده سازی، قضا و حکم، تنگ گرفتن و… " است و همه این معانی نیز در قرآن به کار رفته است.
قدر در اصطلاح متکلمان و فیلسوفان وجود اشیاء در مواد خارجی پس از حصول شرایط آن، به صورت مفصل است.
امام خمینی قضای الهی را نظام اتم و اکمل عالم از آغاز تا انتها از جهت حقی می‌داند که همان فیض مقدس و وجود منبسط است و این امر از جهت خلقی قدر الهی نامیده می‌شود و جهت ماهیات و بروز اشیاء در خارج است.
ایشان در بیان دیگر قدر را در اصطلاح عرفانی ظهور
اعیان ثابته در مرتبه واحدیت می‌داند.
برخی از حکما، حقیقت قضا را وجود جمعی و اجمالی همه موجودات در عالم عقلی می‌دانند که به صورت ابداعی با حقایق کلی و صورت عقلی خود موجودند. امام خمینی بنا بر مبانی فلسفی، حقیقت قضای الهی را صورت‌های مجرد عقلانی قائم به عقل می‌داند، و در نهایت با استناد به سخن بعضی از اهل معرفت قضای الهی را همان فیض الهی و قدر را همان ظهور و بروز حدود اشیاء می‌داند
و برای قدر الهی مراتبی قائل است که به‌حسب آن مراتب و نشات، احکام نیز متفاوت می‌شود:
۱- حقایقی که در حضرت علم و به‌تبع ظهور اسما و صفات، تقدیر و‌اندازه‌گیری می‌شود.
۲- اموری که در قلم اعلی و الواح عالی به تجلی فعلی، تقدیر و تحکیم می‌شود. در این مراتب تغییر و تبدل واقع نمی‌شود و قضای حتمی است.
۳- حقایق به صورت‌های برزخی و مثالی در الواح دیگر و عالم نازل‌تر ظهور می‌کنند که آن را عالم خیال منفصل و خیال کل گویند که بنا بر نظر اشراقیون، عالم
مُثل معلقه نیز گفته می‌شود. حقایقی که در لوح قدر عینی موجودند و در آن تقدیرات و‌اندازه‌گیری‌ها به دست
ملائکه موکل به عالم طبیعت است. در این لوح قدر تغییرات دائمی است، بلکه خود صورت سیال است و حقایق قابل شدت و ضعف، زیاده و نقصان‌اند، اگرچه جهت حقی و غیبی همین اشیاء که ظهور
فیض منبسط و ظل ممدود حقیقت علم فعلی حق‌اند، به‌هیچ‌وجه تغییر و تبدیل در آنها راه ندارد. امام خمینی معتقد است این تغییرات و تبدلات با همه جزئیات و گستردگی و تنگی که دارند در لوح قدر عینی که محل تقدیرات است، به دست ولی کامل و قطب زمان واقع می‌شود و او در هر یک از جزئیات عالم طبیعت که بخواهد تصرف می‌کند.
اشاعره درباره معنای اصطلاحی "قضا و قدر" می‌گویند: "قضا" عبارت است از
اراده ازلی خدا به اشیا به ترتیبی که هستند. و "قدر" یعنی ایجاد اشیا به قدر و اندازه و میزان مخصوص و معین.
برخی دیگر گفته‌اند: "قضا"
علم اجمالی خداوند به اشیا و موجودات است و "قدر"
علم تفصیلی او. تعاریف دیگری نیز برای قضا و قدر ارائه شده است.
آیات دربردارنده مسئله قضا و قدر "آیات قضا و قدر" نامیده می‌شوند.
مانند: آیه ۲۱
سوره حجر (وان من شیء الا عندنا خزائنه وما ننزله الا بقدر معلوم)
؛ "و هیچ چیز نیست مگر آنکه گنجینه‌های آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه‌ای معین فرو نمی‌فرستیم".
آن گنجینه‌ها و خزائن اشیا که پیش خدا است، قضای او، و آن چه به اندازه و مقدار معینی به این جهان می‌فرستد،
قدر و
تقدیر او است.
و همچنین آیات: ۵۱
سوره توبه ،
۴۲
سوره انفال ،
۳۸
سوره احزاب ،
۳۰
سوره دهر و ۲۹
سوره تکویر نیز به مسئله قضا و قدر اشاره دارد.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات قضا و قدر». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
