• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیات قرب الهی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آیاتی از قرآن کریم به نزدیکی و قرب خداوند به انسان اشاره دارند.


قریب یکی از اسمای حسنای الهی است که در قرآن به چند معنا آمده است:

۱.۱ - قرب مکانی

مانند: ((ولا تقربا هذه الشجرة))
[۱] بقره/سوره۲، آیه۳۵.    
(اما) نزدیک این درخت نشوید؛

۱.۲ - قرب زمانی

مانند: ((اقترب للناس حسابهم))
[۲] انبیاء/سوره۲۱، آیه۱.    
حساب مردم به آنان نزدیک شده، در حالی که در غفلتند و روی گردانند!

۱.۳ - قرب نسبی

مانند: ((وذی القربی والیتامی))
[۳] بقره/سوره۲، آیه۸۳.    
و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید؛ و به مردم نیک بگویید؛ نماز را برپا دارید؛ و زکات بدهید

۱.۴ - قرب مقام و منزلت

مانند: (والسابقون السابقون اولئک المقربون)
[۴] واقعه/سوره۵۶، آیه۱۰ - ۱۱.    
و (سومین گروه) پیشگامان پیشگامند، آنها مقربانند!

۱.۵ - قرب رعایتی

مانند: ((ان رحمت الله قریب من المحسنین))
[۵] اعراف/سوره۷، آیه۵۶.    
رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است!

آیاتی از قرآن مجید نیز مسئله قرب وجود الهی به انسان را مطرح کرده است؛ این آیات را آیات صفت قرب نامیده‌اند که عبارتند از:
۱. آیه ۸۵سوره واقعه : (ونحن اقرب الیه منکم ولکن لا تبصرون)؛ ) و ما به آن محتضر از شما نزدیکتریم ولی نمی‌بینید.
[۶] واقعه/سوره۵۶، آیه۸۵.    

۲. آیه ۱۶سوره ق : (ولقد خلقنا الانسان ونعلم ما توسوس به نفسه ونحن اقرب الیه من حبل الورید)؛ و ما انسان را آفریده‌ایم و می‌دانیم که نفس او چه وسوسه‌ای به او می‌کند و ما از شاهرگ [۷]     به او نزدیکتریم. (سوره ق: ۱۶)
۳. آیه ۱۸۶سوره بقره : (واذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان)؛ و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [۸]     من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی که مرا بخواند اجابت می‌کنم. (سوره بقره: ۱۸۶)
۴. آیه ۶۱سوره هود : (فاستغفروه ثم توبوا الیه ان ربی قریب مجیب)؛ پس از او آمرزش بخواهید آنگاه به درگاه او توبه کنید که پروردگارم نزدیک [۹]     اجابت کننده است. (سوره هود: ۶۱)
۵. آیه ۵۰سوره سبا : (انه سمیع قریب)؛ همانا اوست شنوای نزدیک.
[۷] سبا/سوره۳۴، آیه۵۰.    


رویکرد امام‌ خمینی در این بحث، توجه دادن مخاطب به معارفی است که جز از راه سلوک الی الله و مبارزه با نفس به دست نمی‌آید، ایشان بر این نکته تاکید دارند که افرادی که گرفتار هوای نفس و حجاب‌های ظلمانی‌اند، از آن معارف محروم‌اند. امام درباره لقاءالله سعی دارد بر اساس مبانی اهل معرفت و استناد به آیات و روایات اهل‌بیت تشریح و توضیح دهد.
[۸] خمینی، روح‌الله، رساله لقاءالله، ص۲۸۷-۲۹۳، تالیف میرزا جواد تبریزی، قم، آل علی، ۱۳۸۵.
ایشان حمل آیات و روایات دال بر لقاءالله را بر لقای آخرت و ثواب و عذاب، بسیار ناپسند می‌شمارد و مقصود از لقاءالله را تجلی اسما و صفات الهی بر قلب بنده سالکی می‌داند که اقبال کامل به ‌حق، و اعراض کلی از همه عوالم دارد.
امام‌ خمینی حضور تجلی ذاتی را برای بعضی از اهل سلوک ممکن می‌داند و چنین امری را با ممکن نبودن شناخت ذات خداوند منافی ندانسته و آن را موجب محدود کردن ذات مطلق نمی‌داند.
[۹] خمینی، روح‌الله، رساله لقاءالله، ص۲۸۷-۲۸۸، تالیف میرزا جواد تبریزی، قم، آل علی، ۱۳۸۵.
ایشان در این بحث از جاهلانی که از روی حب نفس، خودبینی و گرفتار بودن به حجب حجاب‌های ظلمانی طبیعت، به لعن و تکفیر اهل معرفت و قائلان به لقاءالله مانند فیض کاشانی و ملاصدرا اقدام می‌کنند به‌شدت انتقاد کرده‌ است.
[۱۰] خمینی، روح‌الله، رساله لقاءالله، ص۲۹۰-۲۹۳، تالیف میرزا جواد تبریزی، قم، آل علی، ۱۳۸۵.

بحث از لقاءالله در کتاب‌های دیگر امام‌ خمینی مانند آداب ‌الصلاة
[۱۱] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۹۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
[۱۲] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۵۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
و شرح حدیث جنود عقل و جهل
[۱۳] خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۰۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
[۱۴] خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
و تفسیر سوره حمد
[۱۵] خمینی، روح‌الله، تفسیر سوره حمد، ص۲۳۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
به‌ صورت پراکنده آمده‌ است. رساله لقاءالله در سال ۱۴۰۵ قمری به کوشش فهری زنجانی به چاپ رسید. وی رساله‌ لقاءالله ملکی تبریزی را به‌ضمیمه رساله لقاءالله امام‌ خمینی، منتشر کرد و بعدها رساله لقاءالله امام‌ خمینی به ‌طور مستقل چاپ شد.
[۱۶] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۵، ص۶۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


فرقه‌های مشبهه و مجسمه با استناد به ظواهر این آیات قائل به تجسیم شده می‌گویند: خداوند دارای قرب مکانی است. ولی تفسیر صحیح این است که این آیات کنایه از نهایت نزدیکی خداوند به بشر هستند، و منظور از نزدیکی، احاطه وجودی خداوند به بشر و دیگر موجودات است و این آیات به ویژه آیه ۱۶ سوره ق، مسئله لامکان بودن خداوند را به عالی‌ترین وجه ترسیم کرده است؛ زیرا می‌گوید: خداوند به هر انسانی از رگ گردنش نزدیک تر است؛ پس او همه جا حتی درون جان و قلب حضور دارد. مسلما چنین کسی مافوق مکان است؛ زیرا شیء واحد نمی‌تواند با تمام وجودش در مکان‌های متعدد باشد. این لامکان بودن، با آیاتی دیگر همانند (لیس کمثله شیء)،(لا تدرکه الابصار)،(فاینما تولوا فثم وجه الله) و… نیز تایید شده است. پس خداوند همه جا حاضر و ناظر است و در عین حال مکانی ندارد و وجودش برتر از زمان و مکان است و از آن جا که همه چیز وابسته به وجود او است و هرگز از او جدا نیست، احاطه او بر موجودات، احاطه وجودی (احاطه قیومی و ربوبی) است.
[۱۷] قرشی بنابی، علی اکبر، ۱۳۰۷، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۹۳-۲۹۴.
[۱۸] مطهری، مرتضی، ۱۲۹۹ - ۱۳۵۸، آشنایی باقرآن، ج۴، ص۱۳۷.    
[۱۹] طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۳۴۷.    
[۲۰] مصطفوی، حسن، ۱۲۹۴-۱۳۸۴، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹، ص۲۲۶-۲۲۹.
[۲۱] مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۲۴۳-۲۵۲.    
[۲۲] سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۲۲.    


۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۳۵.    
۲. ↑ انبیاء/سوره۲۱، آیه۱.    
۳. ↑ بقره/سوره۲، آیه۸۳.    
۴. ↑ واقعه/سوره۵۶، آیه۱۰ - ۱۱.    
۵. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۵۶.    
۶. ↑ واقعه/سوره۵۶، آیه۸۵.    
۷. ↑ سبا/سوره۳۴، آیه۵۰.    
۸. ↑ خمینی، روح‌الله، رساله لقاءالله، ص۲۸۷-۲۹۳، تالیف میرزا جواد تبریزی، قم، آل علی، ۱۳۸۵.
۹. ↑ خمینی، روح‌الله، رساله لقاءالله، ص۲۸۷-۲۸۸، تالیف میرزا جواد تبریزی، قم، آل علی، ۱۳۸۵.
۱۰. ↑ خمینی، روح‌الله، رساله لقاءالله، ص۲۹۰-۲۹۳، تالیف میرزا جواد تبریزی، قم، آل علی، ۱۳۸۵.
۱۱. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۱۹۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۲. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۵۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۱۳. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۰۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۱۴. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۱۵. ↑ خمینی، روح‌الله، تفسیر سوره حمد، ص۲۳۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.
۱۶. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۵، ص۶۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۷. ↑ قرشی بنابی، علی اکبر، ۱۳۰۷، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۹۳-۲۹۴.
۱۸. ↑ مطهری، مرتضی، ۱۲۹۹ - ۱۳۵۸، آشنایی باقرآن، ج۴، ص۱۳۷.    
۱۹. ↑ طباطبایی، محمد حسین، ۱۲۸۱ - ۱۳۶۰، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۳۴۷.    
۲۰. ↑ مصطفوی، حسن، ۱۲۹۴-۱۳۸۴، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹، ص۲۲۶-۲۲۹.
۲۱. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، ۱۳۰۵، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۲۴۳-۲۵۲.    
۲۲. ↑ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، ۸۴۹ - ۹۱۱ق، الاتقان فی علوم القرآن، ج۳، ص۲۲.    


• فرهنگ نامه علوم قرآنی، ص۱۲۳،برگرفته از مقاله «آیات قرب الهی».    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های عرفانی امام خمینی
جعبه ابزار