آرمان آبل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آبِل، آرمان (به انگلیسی: Armand Abel) (۱۹۰۳ـ۱۹۷۳م)، استاد
تاریخ و معارف اسلامی، عرب‌شناس، لُغَوی بلژیکی و صاحب تحقیقات و آثار بسیار در مسائل دینی، تاریخی، باستان‌شناسی و
جامعه‌شناسی است. آبل در شهر اوکل از ایالت برابان بلژیک زاده شد و در ۳۱ مه ۱۹۷۳ به گونه ناگهانی در «اَوان» چشم از جهان فرو بست.
تحصیلات ابتدایی را در آموزشگاه‌های محلی ایکسل و شیربیک به پایان برد و آن‌گاه تحصیلات دبیرستانی را در مدرسه آتنه شیربیک دنبال کرد (۱۹۱۴ـ۱۹۲۰).
معلمان این دبیرستان از استادان دانشگاه آزاد بروکسل بودند که از سوی مهاجمان آلمانی بسته شده بود. حضور این استادان در آن دبیرستان به آبل این فرصت را داد که بنیادهای دانش را از کسانی چون گوستاو شارلیر و هانری گرگوار و هانری لیبرخت فراگیرد. گراگوار وی را به فراگیری
زبان یونانی تشویق کرد.آبل در ۱۹۲۰ وارد دانشگاه بروکسل شد و در آنجا به تحصیل
لغت‌شناسی کلاسیک،
فلسفه محض و علوم پرداخت.
از ۱۹۲۴ به دریافت درجه دکتری در لغت‌شناسی کلاسیک توفیق یافت. از ۱۹۲۳ در دبیرستان قدیمی خود آتنه آغاز به تدریس کرد و پس از دو سال در ۱۹۲۵ به همراه هانری گرگوار راهی
مصر شد. آنجا در مقام ریاست دانشکده ادبیات به تدریس زبان‌های یونانی و لاتین پرداخت. وی فراگیری
زبان عربی را در این کور آغاز کرد و این کار را تا پایان عمر ادامه داد.
آبل در ۱۹۴۹ پایان‌نامه دکتری خود را درباره یکی از آثار ناشناخته ابوعیسی محمد بن هارون معروف به ابوعیسای ورّاق (د ۲۴۷ق/۸۶۱م)، در دانشگاه آزاد بروکسل گذراند.
در همین سال رشته تازه‌ای به نام تاریخ مبادلات فرهنگی غربِ مسیحی و شرقِ مسلمان در
قرون وسطی به صورت آزاد در دانشکده ادبیات دانشگاه بروکسل بنیاد نهاد و با پشتیبانی همین دانشکده درس اسلام‌شناسی را در انستیتوی زبان‌شناسی دایر ساخت.
در کاوش‌های باستان‌شناختی فُسطاط، قاهره قدیم، شرکت جست و شماری از اشیاءِ سفالین دوران اسلامی را که در فهرست مصری آن یاد نشده بود، تکمیل و تعمیر و ارائه کرد.
زیر نظر گاستن ویت که در آن زمان رئیس موزه ملی هنرهای عرب بود، کتابی درباره اثار سفالین عهد ممالک منتشر کرد. این کتاب چندی بعد تکمیل شد و بار دیگر با عنوان « آثار سفالین دوران اسلامی مصر» در بروکسل انتشار یافت. پس از بازگشت از مصر از ۱۹۲۸ تا ۱۹۵۳ باز در دبیرستان آتنه به کار
تعلیم پرداخت.
در ۱۹۳۹ نخستین کلاس عربی را در «انستیتوی مطالعات عالی بلژیک» گشود و از ۱۹۳۴ درس‌های
اسلام‌شناسی، تأثیر تمدن یونانی در اندیشه‌های عربی، هزار و یک شب، عنصر زیباشناسی در
ادبیات عرب، تاریخ
جدل میان
اسلام و
عیسویت، تکامل تاریخی و بوم‌شناختی
قاهره،
بغداد و
فاس را نیز آغاز کرد.
در ۱۹۳۱ـ۱۹۳۲ که به عنوان دانشجوی خارجی در دانش‌سرای عالی پاریس به تحصیل مشغول بود، فرصت شرکت در سمینارهای مربوط به متون فلسفه یونان که به وسیله
لئون روبن هدایت می‌شد و نیز حضور در کلاس لوئی ماسینیون (در دانشگاه سوربُن) و کلاس ویلیام مارسه (در کولّژدوفرانس) را پیدا کرد.
ایام اقامت در پاریس فرصتی برای آبل بود که در حلقه شاگردان مدرسه زبان‌های زنده شرق و مدرسه تحقیقات عالی درآید. وی ساعاتی دراز را نیز در بخش کتاب‌های خطی کتابخانه ملی پاریس به بررسی متون خطی مربوط به بحث‌های جدلی اسلام و
مسیحیت گذراند. حاصل مطالعاتش در این مرکز هسته اصلی کارهای بعدی او را تشکیل داد.
دیری نپایید که آبل به شرکت در مجامع علمی داخل و خارج بلژیک دعوت شد. او در سخنرانی‌های خود در جلسات این مجامع می‌کوشید تا ضمن دوری از تکرار مطالب، پیوسته موضوعات نوینی را عنوان کند و خود را با مسائل تازه‌ای رویا‌روی سازد. ابل پیوسته در حال تلاش و بررسی و تحقیق بیش‌تر و ژرف‌تر بود.
هدف اصلی وی از پژوهش‌هایش آگاه شدن از تاریخ بحث و جدل بین اسلام و مسیحیت و مبادلات میان دنیای غرب و اسلام بود. در دنبال این هدف و برای گسترده‌تر کردن دایره اطلاعات سیاسی خویش، میان سال‌های ۱۹۳۴ـ ۱۹۴۵م بخش عمده وقت خود را صرف کارهای سیاسی کرد. در گیرودار این فعالیت‌ها وی به صورت سخنور، مجاهد و روزنامه‌نویسی با ایمان در کنار مردم به مبارزه پرداخت.
حاصل این تلاش‌های سیاسی، وقوف بیش‌تر بر دنیای سیاست، کشف حقایقی از روحیات بشری و آشنایی با ساخت پیچیده تحول در کشورهای عربی پس از
جنگ جهانی دوم بود.
این‌ها به وی کمک کرد که تلاشهایش را در جهت تنظیم و تدوین مطالعاتش درباره
جهان اسلام معاصر به گونه بهتری دنبال کند.
اندکی بعد تدریس رشته تاریخ
مذاهب در دانشکده علوم انسانی را نیز به عهده گرفت. در ۱۹۵۸ کرسی اسلام‌شناسی و زبان عربی نوین در دانشگاه دولتی گاند به وی واگذار شد. افزون بر وظایف یاد شده، ریاست «مرکز شرق جدید» به وی محول گردید. در اینجا در سال ۱۹۶۴ سمینار مربوط به فیزیولوژی
جهان سوم را تشکیل داد. در ۱۹۶۱ ریاست «انجمن بلژیکی مطالعات شرقی» بدو سپرده شد.
آبل در ۱۹۵۱، ۱۹۵۲ و ۱۹۵۶ سفرهای تحقیقاتی چندی به جنوب
سوریه انجام داد و در بازگشت گزارشی دقیق درباره قلعه ایوبی در ناحیه بُصری اِسکی
شام (بُصرای کهنه در جنوب غربی سوریه فعلی) منتشر ساخت. در ۱۹۵۸ هیأتی را به مانیما، ناحیه‌ای در کشور آفریقایی زئیر، برد و در بازگشت کتابی شامل گزارش پژوهش‌های این هیأت منتشر کرد که از مآخذ خوب موجود درباره مسلمانان این ناحیه از آفریقای مرکزی است.
آبل دانشمندی انسان دوست، فروتن و استادی بی‌رقیب در مطالعات اسلامی در بلژیک بود. در یادنامه‌ای که به پاس خدمات آبل انتشار یافته، فهرستی شامل بیش از ۱۲۰ مقاله، تک‌نگار، جزوه و تاب از این پژوهشگر به دست داده شده است. مقالات او که تقریباً همگی به فرانسوی است، در مجلات معتبر بلژیک و نشریه‌های بین‌المللی انتشار یافته است.
گزیده‌ای از آثار آبل به شرح زیر است:
«اسامی نام‌آوران جهان اسلام»؛ «شرکت در مطالعه سفالین‌های مصر دوران اسلامی: سفالین‌های دوران عربی مصر از سده ۸ تا ۱۶»، انتشارات موزه عربی قاهره، ۱۹۳۰؛ «مکاشفات بحیرا و مفهوم اسلامی مهدی»؛ «راجع به تأثیر مسیحیت در شکل‌گیری شریعت اسلامی»؛ «تأثیر مباحثات اسلامی ـ مسیحی در شکل‌گیری تفسیر قرآن»؛ «ماه‌شناسی ابن‌هیثم و رابطه آن با علوم یونانی»؛ «تعالیم هزار و یک شب»؛ « ارسطو، افسانه و تاریخ»؛ کتاب فی الرّدّ علی النّصاری فی الاتّحاد و اولاد، تألیف ابوعیسی وراق، رساله جدلی برضد مسیحیت از سده ۹م (رساله دکتری آبل)؛ «ذوالقرنین، پیامبر جهانی»؛ «ماهیت جامعه‌شناختی ریشه‌های آیین محمدی در اسلام متأخر»؛ «دگرگونی‌های سیاسی و ادبیات فرجام‌شناختی در جهان اسلام»؛ «اسپانیا: تقسیم‌بندی بین‌المللی»؛ «پایگاه بیگانگان در اسلام»؛ «خلیفه، وجودی مقدس»؛ «بحیرا»؛ «مسأله مبادلات فرهنگی میان شرق و غرب در قرون وسطی»؛ «جزیه: خراج یا سَرْبَها»؛ «نفوذ عناصر ایرانی در جهان سوری ـ مصری»؛ «تاریخ ادیان».
(۱)London University, Catalogue of the School of Oriental and African Studies, ۱۹۶۳ p۹۴.
(۲)Pearson, J. D., Indes Islamicus, ۱۹۰۶-۱۹۵۵, pp. ۵۵, ۶۵, ۹۹, ۱۵۳, ۳۵۹, ۷۰۵,
(۳)Pearson, J. D., Indes Islamicus, ۱۹۶۱-۱۹۶۵, p. ۲۲,
(۴)Pearson, J. D., Indes Islamicus, ۱۹۶۶-۱۹۷۰, pp. ۱, ۲, ۳۴, ۷۴, ۷۶, ۱۱۰, ۱۹۸, ۳۰۰, ۳۱۳,
(۵)Pearson, J. D., Indes Islamicus, ۱۹۷۱-۱۹۷۵, pp. ۲۲, ۳۸, ۴۰, ۶۹, ۷۷, ۱۱۴, ۱۳۲, ۱۴۰, ۱۵۳, ۳۲۷, ۳۳۹;
(۶)Salmon, Pierre (ed.) Mélanges D’Islamologie, dé dié à la memoire d’Armand Abel, Leiden, Brill, ۱۹۷۴.
(۴)University of Chicago, Catalog of the Oriental Institute Library, ۱۹۷۰, p۷۵.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آبل آرمان»، ج۱، ص۳۲.
