آرامش از نگاه قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آرامش حالتی نفسانی همراه، با آسودگی وثبات می‌باشد.
بشر ، به طور طبیعی در طول زندگی در این جهان با نگرانی‌ها و اضطراب‌های بسیاری رو در رو بوده و همواره برای فایق آمدن بر آن‌ها و از میان بردن عوامل پیدایش آن‌ها کوشیده است. یکی از اهداف پیدایش مجموعه بزرگ اختراعات و اکتشافات بشر، خانواده،
قبیله ، دولت، و‌دیگر سازمان‌های اجتماعی،
دین ،
مذهب ،
هنر ،
آداب و رسوم و حتّی گاه جنگ‌ها، دست‌یابی بشر به آرامش و آسایش درزندگی بوده است. اندیشه‌های بشری و مکاتب و آیین‌های گوناگونی نیز در این جهت به ظهور رسیده‌اند. در این میان، ادیان ابراهیمی و آیین‌های بومی‌نیز وصول به آرامش روح و روان را یکی از مهم‌ترین اهداف خویش قرار داده‌اند. سفارش‌های اخلاقی
زرتشت در قالب تصویر نزاع مستمّر خیر و شر در جهت وصول به آسایش و آرامش وبهروزی
انسان و رهایی از رنج و زیان و ناخوشی قابل تفسیر است.
کوشش نور برای رهایی از سرزمین تاری در اندیشه مانی نیز در همین جهت قابل فهم است.
تلاش برای رسیدن به آرامش و آسایش از دردهای جسمی و روانی بشر، مورد توجّه بسیاری از آیین‌های بومی هند بوده است.
آرامش در فلسفه بودا به حالت متمرکز و یک‌دل و آرام و نیالوده جان تفسیر شده و «نیروانا» برترین و واپسین راه رهایی از چرخه تسلسل وار تولّد دوباره و
بیماری و
مرگ بوده و رهایی و وارستگی از هر
رنج و
عذاب است.
عهدعتیق و جدید، سراسر آکنده از کوشش‌های فرستادگان
خداوند برای رهایی بشر از درد و اندوه ساخته و پرداخته خویش و نیل به آرامش و
سعادت ابدی در هر دو
جهان است. آموزه بشارت و نجات، همواره یکی از بخش‌های مهمّ آموزه‌های انبیای
بنی اسرائیل بوده که رهایی از رنج و نگرانی فردی و اجتماعی را در خود داشته است.
انسان امروز دراثر نگرانی‌ها و ناآرامی‌های دنیای جدید، بیش از پیش به احساس
امنیت و آرامش نیازمند بوده، هم چنان در پی یافتن راه‌های جدید برای رسیدن به آرامش معنوی است.
مکاتب روان درمانی، همگی هدف اصلی خود را رهایی از اضطراب و پدید آوردن احساس
امنیت در انسان می‌دانند. از میان کوشش‌های فراوانی که برای پیش‌گیری از ابتلا به نگرانی و در نتیجه آن، افسردگی و برای روان درمانی افراد مضطرب به عمل آمده، برخی روی‌کردهای جدید در میان روان‌شناسان به تأثیر
دین و
ایمان در سلامت روان اشاره دارند.
ایمان به خدا از نگاه این گروه از روان شناسان در خود سرچشمه‌ای بیکران ازآرامش و قدرت معنوی را دارا است‌که هرگونه اضطراب ونگرانی را از انسان زدوده، در برابر هرگونه فشار درونی و بیرونی به انسان مصونیت می‌بخشد. روان‌شناسان بزرگی از قبیل ویلیام جیمز، کارل یونگ و هنری لینک به تأثیر شگرف ایمان در آرامش روانی،
اعتماد به نفس و
قدرت روحی انسان تصریح کرده‌اند.
آرامش در دو سطح فردی و اجتماعی قابل بررسی است که در این مقاله فقط به بُعد فردی آن توجّه شده است و بعد اجتماعی آن را به مقاله
امنیت واگذاشته‌ایم. مفهوم آرامش در
قرآن ، از راه کلید واژه‌هایی مانند:
اطمینان،
سکینه ،
سکن
و دیگر مشتقّات آن،
امن،
سبات
و تعابیر گوناگونی مانند:ربط قلوب،
نفی
خوف و حزن
و تثبیت فؤاد
قابل پی‌گیری است.
احساس
امنیت و آرامش در
دین اسلام در سطحی گسترده‌تر مورد توجّه قرار گرفته و بخش وسیعی از آموزه‌های این
دین به آن اختصاص یافته و افزون بر ارائه تعریفی جامع از آن به راه‌کارهای روانی و رفتاری فراوانی برای دست‌یابی به این نیاز اصیل بشری پرداخته شده است. بر این اساس، دانشمندان اسلامی به آرامش، نگاهی قدسی افکنده و آن را پدیده‌ای الهی شمرده‌اند که از سوی
فرشتگان بر دل‌های مؤمنان فرود می‌آید و زمینه‌ساز تقویت ایمانشان است؛ همان‌گونه که اضطراب و نگرانی از جانب
شیطان بر دل‌های آلوده به
گناه چنگ انداخته و زمینه‌ساز
فسق و
کفر است.
ایمان در جای‌گاه جامع‌ترین مفهوم
دینی در اسلام، از ریشه «
أمن» به معنای آرامش جان و رهایی از هر گونه هراس و اندوه است.
که ارتباط میان پذیرش گفتار
خداوند و دست‌یابی به آرامش روح و روان را نشان می‌دهد.
آنان که ایمان آورده، آفت ناپاکی را به حریم آن راه ندهند، آرامش از آنِ ایشان است و آن‌ها همان هدایت یافتگانند:«اَلَّذینَ
ءَامنوُا و لَم یلبِسُوا إیمَنَهم بِظُلم أوللِک لَهُم
الأَمنُ و هُم مُهتَدُون».
واژه اسلام نیز بیان‌گر تسلیم محض
انسان در برابر خداوند همه جهانیان است که احساس
امنیت و آرامش از پیامدهای آن به شمار می‌رود:«بَلی مَن أسلَمَ وَجهَهُ لِلّه و هُو مُحسِنٌ فَلَهُ أَجرُه عندَ رَبِّه و لاَ خَوفٌ عَلیهِم ولاَ هُم‌یحزَنُون».
پس ای مؤمنان! همگی‌درصلح وآشتی درآیید وازگام‌های شیطان پیروی نکنید که او دشمن آشکار شما است:«یأیهَا الّذِینَ
ءَامنوُا ادخُلوُا فِی السِّلمِ کافَّةً و لاَ تَتّبِعُوا خُطُوتِ الشَّیطنِ إنّهُ لَکم عَدُوٌّ مُبین.»
خداوند به سوی دیار آرامش و سلامت می‌خواند و هرکه را بخواهد، به راه راست هدایت می‌کند:«واللّهُ یدعُوا إلی دارِ السّلَمِ و یهدِی مَن یشاءُ إلی صِرط مُستقیم»
او به واسطه پیامبرانش فقط کسانی را که راه خشنودی او را در پی گیرند، به سوی جاده‌های سلامت، رهنمون می‌سازد:«یهدِی بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضونَهُ سُبُلَ السَّلَم».
هدایت خداوند فقط نصیب کسانی می‌شود که سینه‌ای فراخ و آرام برای پذیرش اسلام داشته، در مقابل، کسانی که سینه‌ای تنگ و سراسر نگران دارند، از آن هدایت بی‌بهره مانده، به جای‌آن، پلیدی برروانشان فرود می‌آید:«فَمَن یرِدِ اللّهُ أن یهدِیهُ یشرَح صَدرَه لِلإسلمِ و مَن یرِد أن یضِلَّه‌یجعَل صَدرَه ضَیقًاحَرَجًا کأنّما یصَّعَّدُ فی السَّماءِ کذلک یجعلُ اللّهُ الرِّجسَ عَلَی‌الّذِینَ لاَ یؤمِنُونَ».
خداوند، جهان
آخرت را برای هدایت شدگان، سرزمین
امن و
امان قرار داده:«لَهُم دَارُ السَّلمِ عِندَ رَبِّهم و هُوَ وَلِیهم بِما کانوا یعمَلُون»
از این روی خداوند خود را «سلام» و «
مؤمن » به معنای ایمن دهنده نامیده است:
«لاَ إلهَ إلاّ هُوَ المَلِک القُدُّوسُ السَّلمُ المُؤمِنُ»
و روی‌کرد توحیدی را در زندگی، یگانه راه دست‌یابی به
امنیت روح و روان می‌شمرد:«و‌کیفَ أَخافُ مَا أشرَکتُم و لاَ تَخافُونَ أنّکم أشرَکتُم بِاللّهِ ما لَم ینزِّل بِه عَلیکم سُلَطنًا فَأیُّ الفَرِیقَینِ أحقُّ
بِالأَمنِ إِن کنتُم تَعلَمُون».
انسان یکتاپرستی که در زندگی فقط یک هدف و یک مقصد را دنبال می‌کند، هرگز از این جهت با انسان چندگانه‌گرایی که روح و روانش را در میان اهداف و مقاصد گوناگون تقسیم کرده، یک‌سان نیست:«ضَرَبَ اللّهُ مَثلاً رَجُلاً فِیه شُرَکاءُ مُتشکسُونَ و رَجُلاً سَلَماً لِرَجل هَل یستَوِیانِ مَثلاً الحمدُ لِلّه بَل أَکثَرُهُم لاَ یعلَمُون».
ارضای نیاز فطری آرامش‌خواهی و
امنیت‌گرایی انسان در سطوح دیگر از مفاهیم
دینی قرآن نیز مورد توجّه قرار گرفته است. مفاهیم
توکل ،
فلاح ،
تقوا ، نجات،
صبر ،
توبه،
ولایت ، رضا و... همگی به گونه‌ای با موضوع آرامش ارتباط دارند. افزون بر این، واژگان «سکینه» و «اطمینان» به طور ویژه درباره آرامش بحث می‌کنند.
آرامش از نگاه
قرآن در یک طبقه‌بندی کلّی به دو بخش دنیایی و آخرتی تقسیم می‌شود که دو روی یک حقیقت هستند:«أَلا إنَّ أولِیاءَ اللَّهِ لاَ خَوفٌ عَلَیهِم و لاَ هُم یحزَنوُنَ_الَّذینَ
ءَامَنوا وَ کانوا یتّقونَ • لَهُمُ البُشرَی فِی الحَیوةِ الدُّنیا و فِی الأَخِرة... .»
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«آرامش».
