آب‌های مجمع‌الجزایری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آب‌های مجمع‌الجزایری از مباحث
حقوق بین‌الملل بوده و به معنای فضای دریائی موجود در داخل محوطه‌ای که یک دولت مجمع‌الجزایری در آن قرار دارد، است.
مجمع‌الجزایر بخش‌هایی از جزایر است که آب‌ها و سایر عوامل طبیعی را چنان به یکدیگر مرتبط می‌کند که این جزایر، آب‌ها و سایر عوامل طبیعی، یک واحد جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی را تشکیل بدهند و از لحاظ تاریخی این چنین تلقی شده باشد. این مقاله به بررسی تعریف آب‌های مجمع‌الجزایری، تحدید حدود آب‌های مجمع الجزایری و حقوق و الزامات کشورهای مجمع الجزایری و ثالث می‌پردازد.
فضای دریائی موجود در داخل محوطه‌ای که یک دولت مجمع‌الجزایری در آن قرار دارد «آب‌های مجمع الجزایری» خوانده می‌شود.
به عبارت دیگر مقصود از آب‌های مجمع‌الجزایری، منطقه دریایی است که داخل خطوط مبدا کشور مجمع الجزایری قرار می‌گیرد.
به بیان دیگر کلیه آب‌هایی که در پشت خطوط مبدا کشور مجمع‌الجزایری واقع می‌شوند، آب‌های مجمع‌الجزایری نامیده می‌شوند.
آب‌های مجمع الجزایری طبقه خاصی از مناطق دریایی است که نباید آنها را با آب‌های داخلی و یا دریای سرزمینی در هم آمیخت، زیرا کشورهای مجمع الجزایری مجازند که این دو منطقه را نیز داشته باشند.
کشورهای
فیلیپین و
اندونزی به طور یک‌جانبه شیوه تازه‌ای را برای تعیین دریای سرزمینی گسترش داده‌اند، که معروف به
نظریه مجمع‌الجزایر می‌باشد. هر یک از این دولت‌ها مدعی حق ترسیم محیطی در اطراف بیرونی‌ترین جزایر خود بودند و همه آب‌های درون آن محیط را آب‌های داخلی تاریخی خود می‌نامیدند. بنابراین آب‌های سرزمینی آنها از خط مبدا‌های مستقیمی که این دولت‌ها در نظر داشتند، رو به بیرون امتداد می‌یافت.
مفهوم آب‌های مجمع‌الجزایری در حقوق بین‌الملل تازگی دارد. سابقه به رسمیت شناخته شدن این نظریه، به سومین کنفرانس
کنوانسیون ملل متحد درباره حقوق دریاها، برمی‌گردد. در این کنفرانس اعضاء این مفهوم را که موضوع مطالبه قدیمی دولت‌های مجمع الجزایری _ به ویژه اندونزی و
فیلیپین_ بود تثبیت کردند. این درخواست به هنگام دو کنفرانس قبلی مورد اعتنا قرار نگرفته بود. هدف تاسیس جدید، جبران وضعیت نامناسبی است که ناشی از مساحت خاکی عموما اندک و همواره پراکنده دولت‌های مجمع‌الجزایری و نیز خطرات این وضعیت برای
امنیت این دولت‌ها است.
آب‌های مزبور آب‌های داخلی تلقی نمی‌شوند و در عین حال نیز آب‌های دریای سرزمینی به حساب نمی‌آیند، گرچه شباهت‌های بیشتری نسبت به اولی دارند. کشور مجمع‌الجزایری دارای حاکمیت بر آب‌های مجمع‌الجزایری، من‌جمله فضای بالا، بستر و زیر بستر آنها و منابع موجود در آنها است.
ولی این حاکمیت مشروط به برخی حقوق دول ثالث است. هرچند ماده ۵۲ کنوانسیون «
حق عبور بی‌ضرر» را به کلیه دولت‌ها اعطا می‌کند، اما «
حق عبور مجمع‌الجزایری» که ماده ۵۳ به آن پرداخته است، و به حق عبور بی‌ضرر اضافه می‌شود در چند مورد مهم با حق عبور بی‌ضرر تفاوت دارد.
این حق گسترده‌تر است، از آن جهت که نمی‌تواند به حال تعلیق درآید،
حق پرواز بر فراز سرزمین را هم دربردارد و زیردریائی‌ها نیز مقید به گذار از سطح آب نیستند. اما دولت مجمع‌الجزایری می‌تواند مسیرهای حرکت و راه‌های هوایی معین کند تا کشتی‌ها و هواپیماهای دول دیگر لزوما آن مسیرها و راه‌ها را در پیش بگیرند. این مسیرها و راه‌ها «باید متضمن کلیه راه‌هائی باشند که معمولا در «ناوبری» بین‌المللی به کار می‌روند.» و با مقررات و تنظیمات بین‌المللی عموما پذیرفته شده هم مطابق باشند.
بر اساس کنوانسیون حقوق دریاها (۱۹۸۲) یک
کشور مجمع‌الجزایری عبارت است از: «کشوری که تمام آن از یک یا چند مجمع‌الجزایر تشکیل شده و ممکن است شامل جزایر دیگری نیز باشد.» در همین کنوانسیون مجمع الجزایر به نحو زیر تعریف شده است: «گروهی از جزایر، از جمله بخش‌هایی از جزایر، که آب‌ها و سایر عوامل طبیعی را چنان به یکدیگر مرتبط می‌کند که این جزایر، آب‌ها و سایر عوامل طبیعی، یک واحد جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی را تشکیل بدهند و از لحاظ تاریخی این چنین تلقی شده باشد.»
نکات تعریف:
۱. کشورهای مجمع‌الجزایری شامل کشورهای واقع در سرزمین‌های اصلی قاره‌ای، که در ضمن مجمع‌الجزایر‌های غیر ساحلی دارند نمی‌شود. مثل دانمارک (در فارئوس) اکوادر (جزایر گالاپاگوس) و غیره یعنی خطوط مبدا مجمع‌الجزایری را نمی‌توان در اطراف این مجموعه جزایر کشید.
۲. تعریف کشور مجمع الجزایری دربرگیرنده برخی کشورها می‌شود که معمولا خود را مجمع‌الجزایر محسوب نمی‌کنند. مثل: ژاپن، زلاندنو و
انگلستان.
هر یک از جزایر کشور مجمع‌الجزایری توسط آب‌های داخلی احاطه شده و به وسیله «خطوط بسته» تحدید حدود می‌گردد. خطوط بسته طبق روش‌های ترسیم خطوط مبدا دریای سرزمینی مشخص می‌شوند.
بر اساس ماده ۴۷ کنوانسیون حقوق دریاها تنها کشورهای مجمع‌الجزایری می‌توانند خطوط مبدا مجمع‌الجزایری را بر پیرامون مجمع‌الجزایر ترسیم کنند. معیارهای تحدید حدود کشورهای مجمع‌الجزایری بر اساس همین ماده عبارت است از:
هر کشور مجمع‌الجزایری می‌تواند دورترین نقاط پیشرفته‌ترین جزایر و صخره‌های مجمع‌الجزایر را با ترسیم خطوط مبدا مستقیم به یکدیگر متصل کند. این خطوط آنگاه به عنوان خطوط مبدا محسوب می‌شوند که عرض دریای سرزمینی کشور مجمع‌الجزایری، منطقه نظارت، منطقه انحصاری اقتصادی و فلات قاره آن کشور با آن اندازه‌گیری شود.
خطوط مبدا مستقیم باید به نحوی ترسیم گردند که اولا جزایر اصلی را در برگیرند و ثانیاً نسبت خشکی به آب، در داخل خطوط مذکور با توجه به وضعیت کشور مجمع‌الجزایری نباید به نسبت بیش از یک به یک و کمتر از ۱ به ۹ باشد؛ یعنی مساحت آب‌های مجمع‌الجزایری در داخل خطوط مبدا نباید بیش از مساحت جزایر (نسبت یک به یک) و کمتر از یک نهم مساحت جزایر باشد. در غیر این صورت آب‌های مذکور در زمره آب‌های مجمع‌الجزایری محسوب نخواهند شد.
طول خطوط مبدا نباید از ۱۰۰ مایل دریایی تجاوز کند. با وجود این، حداکثر تا ۳ درصد کل تعداد این خطوط می‌تواند از این رقم تا حدود ۱۲۵ مایل فراتر رود.
خطوط مبدا نباید به گونه‌ای ترسیم گردند که به طور محسوس، مجموع جزایر از شکل کلی مجمع‌الجزایر خارج شود.
خطوط مبدا نباید به گونه‌ای ترسیم گردند که دریای سرزمینی کشور دیگری را از دریای آزاد و یا منطقه انحصاری اقتصادی آن کشور جدا کنند.
کشور مجمع الجزایری بر آب‌های مجمع‌الجزایری، بستر و زیر بستر آنجا و منابع موجود در آن مکان و نیز قلمرو هوایی مافوق آن آب‌ها حاکمیت دارد.
اما حاکمیتی محدود و نه چون حاکمیت بر آب‌های داخلی. بر این اساس، کنوانسیون حقوق دریاها (مواد ۵۱ و ۵۲ و ۵۳) برای کشورهای مجمع‌الجزایری الزاماتی را به شرح زیر مقرر داشته است:
۱- احترام به موافقت نامه‌های موجود با سایر کشورها؛
این امر بدین منظور درج گردیده که از به‌روز تعارض احتمالی بین حقوق کشور مجمع‌الجزایری بر اساس کنوانسیون ۱۹۸۲ و تعهدات آن
دولت در قبال قراردادهای موجود احتراز شود.
۲-به رسمیت شناختن
حقوق ماهیگیری سنتی سایر کشورها؛
۳- به رسمیت شناختن کلیه فعالیت‌های قانونی کشورهای همجوار در برخی از مناطقی که جزو آب‌های مجمع‌الجزایری هستند؛
۴- رعایت مصونیت کابل‌های زیر دریایی که قبلا توسط سایر کشورها تعبیه شده و از آب‌های مجمع‌الجزایری می‌گذرد. بدون آنکه با ساحل تماسی داشته باشند.
این مقررات مربوط به کابل‌هاست، و آن هم فقط کابل‌های موجود و شامل خطوط لوله نمی‌شود. تعبیه کابل‌ها و خطوط لوله جدید توسط سایر کشورها، کاملا منوط به رضایت کشور مجمع‌الجزایری است.
۵: تضمین و تامین آزادی کشتیرانی و حق عبور بی‌ضرر از آب‌های مجمع‌الجزایری برای کلیه کشورها؛
این حق قابل تعلیق نیست، مگر به طور موقت و در مناطق خاصی به دلایل امنیتی و با دادن اعلام مقتضی.
۶: تضمین و تامین آزادی پرواز بر فراز آب‌های مجمع الجزایری؛ (حق عبور مجمع‌الجزایر)
در مقابل الزامات مذکور، کشتی‌ها و هوا‌ناوهای خارجی به هنگام عبور از آب‌های مجمع‌الجزایری ملتزم به تعهداتی هستند که به هنگام عبور ترانزیت از تنگه‌های بین‌المللی دارا هستند.
در پایان باید گفت که امروزه حدود ۳۰ کشور مجمع الجزایری وجود دارد که از جمله بزرگ‌ترین و مهمترین آنها عبارتند از: ژاپن،
فیلیپین،اندونزی، انگلستان و زلاندنو.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آب های مجمع الجزایری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۸/۱۲.
