آئین بلاغت (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آئین بلاغت، تالیف
احمد امین شیرازی، شرحی فارسی بر
کتاب «مختصر المعانی»
سعدالدین تفتازانی (متوفی ۷۹۲ ق) است که با قلمی روان نگارش شده است.
کتاب «مختصر المعانی» تفتازانی، شرحی است بر «تلخیص المفتاح» خطیب قزوینی (متوفی ۷۳۹ ق) که آن نیز تلخیص «مفتاح العلوم»
سکاکی (متوفی ۶۲۶ ق) است؛ بنابراین، در شرح امین شیرازی هر کجا که «مصنف» ذکر شده، منظور خطیب قزوینی و هر کجا که «شارح» آمده، منظور تفتازانی است.
جلد دوم کتاب، مشتمل بر پنج باب «متعلقات فعل»، «
قصر»، «
انشاء»، «فصل و وصل» و «
ایجاز،
اطناب و مساوات» است.
از مهم‌ترین مباحث کتاب باب «فصل و وصل» است که نویسنده در مقدمه کتاب پیرامون آن می‌نویسد: «از مهم‌ترین باب‌ها و مباحث
علم معانی است. در اهمیت این باب همین بس که
علماء فن بیان گفته‌اند اگر کسی همه مباحث این
علم را بیاموزد و این باب را نخواند، بهره‌ای از این علم نبرده است»
همچنین در جای دیگری از کتاب می‌نویسد: «مهم‌ترین بحث علم معانی، باب فصل و وصل است و مدار و مرکز این باب بحث جامع است»
شیوه نگارش شرح بدین گونه است که تکه‌ای از عبارت کتاب ذکر و سپس شرح و توضیح شده است. گاهی نویسنده عبارتی را از خود افزوده و شرح کرده است؛ به عنوان نمونه در صفحه ۱۱ کتاب می‌نویسد: «السکاکی ذکر» و سپس متذکر می‌شود که این عبارت، جزء متن مصنف نیست، بلکه جزء شرح است که برای روشن شدن متن بعد، شارح ذکر کرده است. وی توضیح می‌دهد که «چون عبارات مصنف، تلخیص شده از کتاب سکاکی است، گاهی فهمیدن آن منوط به کلام ایشان است»، سپس به توضیح کلام سکاکی می‌پردازد.
نویسنده اگرچه معمولا قائلین اقوالی را که خود در توضیحات خویش، مورد استناد قرار داده، نام نبرده است، اما از قائلینی که مصنف از ذکر آنها خودداری کرده، نام برده است؛ مثلا می‌گوید: منظور از بعضی در عبارت «لبعضهم»، شارح خلخالی است.
وی از قائلین اشعار، در ضمن مطالبش یاد می‌کند؛ به عنوان مثال در صفحه ۱۷
شعر قبل را از خزیمی و شعر موجود را از علی بن احمد جوهری می‌داند.
در مواردی که قزوینی عبارتی از سکاکی را به دلیلی تغییر داده، به آن اشاره شده است؛ به عنوان مثال در صفحه ۱۵۵ کتاب، عبارت سکاکی را ذکر و اشاره می‌کند که به نظر مصنف عبارت سکاکی ایراد داشته و لذا دو تغییر در عبارت صورت داده است. سپس
دلیل هریک از تغییرات را توضیح می‌دهد و در انتها نیز چنین می‌نویسد: «شارح بعدا می‌گوید:
حق با سکاکی است و تغییر مصنف بیجا و نادرست است».
از ویژگی‌های ممتاز نویسنده، رعایت مقام
استاد و ذکر یاد او با عبارات احترام آمیز است. او در بخشی از کتاب چنین از استاد خویش یاد می‌کند: «استاد والامقام ما حضرت حجة الحق محمدتقی ادیب نیشابوری...».
احمد امین شیرازی
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
