کعبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![کعبه]()
کعبه یا خانه خدا، بنایی مکعب‌شکل در میان
مسجدالحرام در
شهر مکه، در
کشور عربستان است. این بنا
قبله مسلمانان جهان در
نماز و مرکز
مناسک حج است.
در
قرآن کریم از کعبه با نام‌های
بیت الحرام و
بیت العتیق و
بیت المعمور و از محبوب‌ترین و شریف‌ترین مکان‌ها نزد
خدای تعالی تعبیر شده است.
بر اساس روایات، بنای کعبه در زمان
حضرت آدم (علیه‌السّلام) و بازسازی آن توسط
حضرت ابراهیم (علیه‌السّلام) و فرزندش
حضرت اسماعیل (علیه‌السّلام) انجام شده است.
از احکام آن در باب‌های،
صلات،
حج و
حدود سخن گفته‌اند.
کعبه که در
قرآن کریم با همین نام
و نیز با نام «
بیت الحرام»
و «
بیت العتیق»
از آن تعبیر شده، از محبوب‌ترین و شریف‌ترین مکان‌ها نزد
خدای تعالی است.
قرآن کریم در توصیف این خانه می‌فرماید: «نخستین خانه‌ای که برای مردم نهاده شده همان است که در بکّه (مکه یا مکانی که خانه خدا در آن بنا شده) است که پر برکت و مایه
هدایت جهانیان است. در آن، نشانه‌های روشنی (از جمله)
مقام ابراهیم است و هر کس داخل آن شود ایمن خواهد بود.»
علت نام‌گذاری آن به کعبه، بر پایه برخی روایات، مربع بودن آن است که محاذی
بیت المعمور در
آسمان قرار دارد که آن نیز مربع است.
بیت المعمور نیز محاذی
عرش خدا است که آن هم مربع و بر چهار پایه و رکن قرار داده شده است.
علت نامیدن آن به «بیت الحرام» معظم و محترم بودن آن و نیز حرام بودن دخول
مشرکان در آن است.
علت نام‌گذاری آن به «بیت العتیق» بر اساس برخی روایات، آزاد بودن این خانه از هر نوع تملکی است و اینکه هیچ کس نمی‌تواند آن را تملک کند؛ همان‌گونه که انسان آزاد تملک ناپذیر است.
در روایتی، علت دیگری نیز برای نام‌گذاری این خانه به بیت عتیق بیان شده است و آن محفوظ ماندن این خانه از غرق شدن و زیر
آب رفتن هنگام بروز طوفان در زمان
حضرت نوح (علیه‌السّلام) است.
مکانی که کعبه در آن بنا شده بر حسب روایات، نخستین نقطه از
زمین است که آفریده و زمین از آن نقطه پهن شده است. روز رخداد چنین پدیده‌ای معروف به روز «
دحو الارض» است.
بر اساس برخی روایات بنای کعبه، هم‌زمان است با ورود بشر؛ یعنی
حضرت آدم (علیه‌السّلام) به کره خاکی.
در قرآن کریم به بازسازی کعبه به دست
حضرت ابراهیم و فرزندش
حضرت اسماعیل (علیهما‌السّلام) اشاره شده است؛
چنان‌که
مناسک حج و
طواف بر گرد کعبه نیز نخستین بار توسط حضرت آدم (علیه‌السّلام) با تعلیم
جبرئیل (علیه‌السّلام) بوده است.
برای کعبه احکامی در
فقه مطرح شده است که برخی از آنها بیان می‌شود.
کعبه قبله است و هنگام
نماز، استقبال و رو کردن به آن بر همه
واجب است.
احترام و تعظیم کعبه واجب
و هتک حرمت آن حرام، بلکه موجب
کفر و
ارتداد است.
داخل شدن حاجی به کعبه پس از بازگشت از منی به
مکه؛ بویژه برای کسی که نخستین بار
حج می‌گزارد مستحب مؤکد است.
رعایت این امور برای داخل شونده به کعبه مستحب است:
غسل کردن؛ گرفتن حلقه‌های در کعبه قبل از داخل شدن و خواندن دعای وارد شده؛ پابرهنه بودن همراه با طمانینه، وقار و
خضوع هنگام ورود؛ خواندن دعای وارد شده هنگام داخل شدن؛ خواندن دو رکعت نماز میان دو استوانه بر سنگ سرخ، در رکعت نخست،
سوره حمد و
فصلت و در رکعت دوم، حمد و پنجاه آیه از آیات
قرآن؛ خواندن نماز در چهار گوشۀ کعبه، همراه دعای وارد شده پس از آن؛ استلام ارکان، بویژه
رکن یمانی و
گریه بر تقصیرها و گناهان.
مستحب است پس از خروج از کعبه و پیش از پایین آمدن از پله‌های آن، سه بار
تکبیر بگوید و دعای وارد شده را بخواند و پس از پایین آمدن از پله‌ها، رو به کعبه کند و پله‌ها را سمت چپ خود قرار دهد و دو رکعت نماز بخواند.
ورود به کعبه برای زنان مستحب مؤکد نیست؛ هر چند افضل است.
خواندن
نماز واجب در داخل کعبه بنابر قول مشهور، جایز است، لیکن کراهت دارد. بر این قول ادعای
اجماع نیز شده است.
برخی خواندن نماز واجب در داخل کعبه را در حال اختیار جایز ندانسته‌اند.
خواندن نماز واجب بر بام کعبه بنابر قول مشهور،
مکروه است و کسی که می‌خواهد
نماز بگزارد، بخشی از فضای بام را به عنوان قبله پیش روی خود قرار می‌دهد.
قول مقابل مشهور به پشت خوابیدن نمازگزار و رو کردن به
آسمان (به سمت بیت المعمور) است. برای
رکوع و
سجود نیز اشاره می‌کند. البته این‌گونه نماز گزاردن در حال اختیار جایز نیست و تنها در حال ضرورت جایز است.
آیا خواندن
نماز جماعت دورانی، گرد کعبه با یک امام جماعت جایز است؛ هر چند مستلزم تقدم ماموم بر امام جماعت باشد یا در صورتی که ماموم نزدیک‌تر از امام به کعبه نباشد جایز است و یا آنکه مطلقا جایز نیست؟ مسئله محل اختلاف است.
بوییدن هر نوع
عطر، بنابر قول مشهور، بر محرم
حرام است؛ لیکن خلوق کعبه -که کعبه را با آن خوش بو می‌کنند ـ از این حکم استثنا شده است.
بنابر قولی، زمان قطع
تلبیه برای محرم به احرام
عمره مفرده،
و نیز بنابر قول مشهور برای کسی که جهت احرام عمره مفرده از مکه خارج شده،
هنگام مشاهده کعبه است.
طواف کعبه به خودی خود مستحب است؛
لیکن در حج و عمره از واجبات بلکه از ارکان آن دو است.
طواف کننده باید هنگام طواف، کعبه را سمت چپ خود قرار دهد و همه
بدن او نیز خارج از کعبه و آنچه که از کعبه به شمار می‌رود، باشد.
شاذروان نیز جزء کعبه است و طواف بر آن صحیح نیست.
نگاه کردن، بلکه بسیار نگاه کردن به کعبه مستحب است.
التزام (در آغوش گرفتن) ارکان کعبه و استلام آن، بویژه
رکن حجر الاسود و
یمانی مستحب است.
نوشیدن آب ناودان کعبه و
شفا جستن از آن مستحب است.
دعا کردن،
نماز گزاردن و گرفتن
پرده کعبه و چسبانیدن
صورت و
شکم به آن در محدوده حطیم مستحب است.
مستحب است سعی کننده پس از رسیدن به
صفا بر فراز کوه رود و به کعبه نظر کند و دعای وارد شده را بخواند.
مستحب است حج‌گزار هنگام وداع کعبه دستش را بر در کعبه بگذارد و بگوید:
«المسکینُ علی بابکَ فَتَصدَّق عَلیه بالجَنَّةِ.» آویختن پرده بر کعبه مستحب است.
آیا اگر کسی پرده کعبه را بدزدد، حد سارق (قطع انگشتان دست) بر او جاری می‌شود یا نه؟ مسئله محل اختلاف است.
بلندتر ساختن بنا از کعبه در مکه مکرمه، بنابر قول مشهور، مکروه است.
ظاهر کلام برخی قدما حرمت آن است.
در صورت ویران شدن کعبه ساختن آن واجب است.
برداشتن خاک کعبه حرام است و اگر کسی چیزی از آن را بردارد، واجب است آن را به کعبه بازگرداند.
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۷، ص۱۲۷.
