ویژگیهای عزاداری امام حسین در عصر ائمه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ویژگیهای عزاداری امام حسین در عصر ائمه، از مباحث مرتبط با تاریخچه عزاداری برای امام حسین است. عزاداری برای امام حسین در زمان ائمه اطهار از دو لحاظ «مکان» و «شکل» عزاداری، درخور بررسی است: به لحاظ مکان، شیعیان در این دوره، عزاداریها را به صورت آشکار در
کربلا در کنار مرقـد
سیدالشهدا (علیهالسّلام) و در منازل خود انجام میدادند و اَشکال عمده عزاداری شامل مرثیهسرایی، سرودن شعر و قصهگویی بوده است.
در عصر
امام صادق (علیهالسّلام)، شیعیان در
روز نیمه شعبان آشکارا به
عزاداری در کنار مرقـد
سیدالشهدا (علیهالسّلام) در
کربلا میپرداختند؛ اما با راهنمایی ایشان شیعیان برای حفظ جانشان در مناطق شیعهنشین این مراسم را در خانهها انجام میدادند و در ایام
عاشورا نیـز در منازل جمع میشدند و به یکدیگر تسلیت میگفتند. چنان که در
حدیث مالک جهنی گزارش شده است که،
امام باقر (علیهالسّلام) به کسانی هم که در روز عاشورا نمیتوانستند در کربلا و کنار مرقد امام حسین (علیهالسّلام) حاضر شوند، همین توصیه را میکرد.
زید شحام میگوید: همراه جماعتی از اهل
کوفه در منزل امام صادق (علیهالسّلام) بودیم که
جعفر بن عفان وارد شد. امام صادق (علیهالسّلام) او را نزدیک خود نشاند و به او فرمود: به من خبر رسیده که تو در رثای حسین (علیهالسّلام) خوب شعر میگویی. جعفر گفت: آری فـدایت شوم. آنگاه حضرت فرمود که مرثیه بخواند.
البته خود امامان نیز در این باره
تقیه میکردند؛ چنان که از
سفیان بن مصعب عبدی، که نقل کردهاند که روزی در خانـهامـام صـادق (علیهالسّلام) و به دستور حضرت، مشغول خواندن اشعاری در مصیبت امام حسین (علیهالسّلام) بوده است که صدای گریه زنان بلند میشود. همین موضوع توجه مردم را جلب کرد و عدهای جلو در خانه جمع شدند. در این هنگام امام صادق (علیهالسّلام) به نحوی قضیه را رفع و رجوع، و خطر را دفع کرد.
در عصر امامان شیعه (علیهالسّلام) شکل عزاداری برای امام حسین، محدود به مرثیهسرایی، گریستن و گریاندن بود. مرثیههای امام حسین (علیهالسّلام) بیشتر در قالب اشعاری بود که شاعران شیعه برای مردم میخواندند. تعدادی نیز که خـود شـاعر نبودند، اشعار شاعران بزرگ را در مرثیه امام حسین (علیهالسّلام) میخواندند که به آنها «منشد» میگفتند. برخی از این منشدان در حضور امام صادق (علیهالسّلام) نیز به مرثیهسرایی پرداختهاند؛ چنان که
علامه امینی در شرح حـال
سید حمیری میگوید: «علاوه بر خود سید، اشخاص دیگری چون
فضیل رستان و
ابوهارون مکفوف، اشعار او را در رثای امام حسین در حضور امام صادق (علیهالسّلام) خوانـدهانـد».
از دیگر منشدان، شخصی به نام ابوعماره بود که به او «
ابوعماره منشد» میگفتند.
در جمعبندی این مطالب میتوان نتیجه گرفت که مرثیهسرایی و انشای شعر در عصر امام صادق (علیهالسّلام)، بسیار رواج داشته است.
البته در کنار شاعران، باید اشارهای هم به قصهگویان داشت که از جمله مرثیهسرایان آن عصر بودند. در قرون نخستین هجری، قصهگویی همانند
خطابه،
موعظه و
شعر در میان مردم رواج داشت. از این رو قصهگویی نیز در کنار شعرسرایی، یکی از راههای بیان واقعه
کربلا بوده است؛ چنانکه در خبر
عبدالله بن حماد بصری آمـده کـه در
روز نیمه شعبان، قصهگویانی در کنار قبـر امـام حـسین در
کربلا به قصهگویی میپرداختند.
این نوع از مرثیهسرایی تا عصر
آل بویه رواج داشته است؛ چنانکه
ابن کثیر در حوادث سال ۳۶۷ قمری میگوید: «در این سال در میان اهالی
شیعه و
سنی بغداد، درگیریای رخ داد که دلیل اصلی آن برگزاری مراسم
عاشورا بود.
عضدالدوله مسبب ایـن فتنه را قصهگویان و واعظان دانست و آنان را از قصهگویی و موعظه منع کرد».
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۳۶۲-۳۶۳.
