• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

معلوم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: معلوم

مَعلوم به معنای شناخته‌شده و مشخص، در برابر مجهول است و در بسیاری از مباحث اصولی و فقهی کاربرد دارد. در اصول فقه، در بحث اجماع گفته‌اند مخالفت کسی که نسبش معلوم است، به اجماع ضرر نمی‌زند. در فقه نیز در عقود، ایقاعات، معاملات، ازدواج، مسابقات و دعاوی، معلوم بودن ارکان، شرایط و مقادیر از لوازم صحت است و در موارد مالی، تعیین مقدار و مالک مال نقش اساسی دارد.


مَعلوم به معنای مشخص و شناخته شده و در مقابل مجهول است. از احکام آن در اصول فقه و بسیاری از ابواب فقهی سخن گفته‌اند.

در باره حجیت اجماع و چگونگی کشف آن از قول معصوم (علیه‌السّلام) و راه‌های آن، میان اصولیان بحث‌های زیادی مطرح است.
از راه‌های کشف -که برخی بدان قائل شده‌اند ـ حس می‌باشد که سه قسم است: اجماع تشرفی، تقریری و دخولی. در اجماع دخولی گفته‌اند: مخالفت کسی که نسَبش معلوم است، ضرری به تحقق اجماع و کشف آن از قول معصوم (علیه‌السّلام) نمی‌رساند.
[۱] مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج۲، ص۹۵-۹۶.    
[۲] مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، ج۲، ص۳۷۱.    
(ببینید: جماع)


معلوم در فقه کاربردهای مختلفی دارد که در زیر به عنوان نمونه به برخی از آن اشاره می‌کنیم:

۳.۱ - مال مخلوط به حرام

در مال حلال آمیخته به حرام، چنانچه مقدار مال و مالک آن معلوم و عین آن موجود و قابل تفکیک باشد، لازم است عین مال به صاحبش بازگردانده شود؛ لیکن اگر مستهلک شده یا تفکیک آن ناممکن باشد، باید قیمت آن را بپردازد؛ اما اگر مقدار مال حرام معلوم؛ لیکن مالک آن مجهول باشد، با یأس از پیدا شدن مالک، بنابر مشهور، باید آن را از طرف مالکش صدقه بدهد
[۳] علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۹۲    .
[۴] شهید ثانی، زین‌الدین، رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۱۲۴۳.    
[۵] همدانی، آقارضا، مصباح الفقیه، ج۱۴، ص۱۶۴.    
(ببینید: مال مخلوط به حرام)


۳.۲ - عقود و ایقاعات

در عقود و ایقاعات آنچه از ارکان عقد یا ایقاع به شمار می‌رود، باید معلوم و معین باشد، مانند دو طرف عقد،
[۶] حسینی، سید میرعبدالفتاح، العناوین، ج۲، ص۱۸۷.    
عوض و معوض در عقود معاوضی، همچون بیع
[۷] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۰۵-۴۰۷ و۴۱۷-۴۱۸.    
[۸] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۱۷-۴۱۸.    
و اجاره؛
[۹] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۱۰.    
مدت در مثل سلف
[۱۰] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۴، ص۲۹۹.    
، نسیه
[۱۱] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۳، ص۱۰۰-۱۰۲.    
، مساقات
[۱۲] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۷، ص۶۳-۶۴.    
[۱۳] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۳۵۳.    
[۱۴] مجموعه مراجع، توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۳۶۹.    
و ازدواج موقت؛
[۱۵] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۷۲-۱۷۳.    
مقدار سهم هر یک از مالک و زارع در مزارعه
[۱۶] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۷، ص۳-۱۵.    
[۱۷] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۲۹۰.    
و نیز سهم مالک و عامل در مضاربه
[۱۸] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۳۵۸.    
[۱۹] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۱۴۹.    
و مهر در ازدواج موقت.
[۲۰] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۶۲.    

شرایط ضمن عقد باید معلوم باشد و در صورت مجهول بودن، شرط باطل خواهد بود.
[۲۱] انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج۶، ص۵۱-۵۳.    
[۲۲] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، حاشیة المکاسب، ج۲، ص۱۱۶.    
(ببینید: شرط ضمن عقد)

در ابراء آیا معلوم بودن حق مورد ابراء شرط است یا نه؟ مسئله اختلافی است. قول مشهور عدم شرطیت است.
[۲۳] شهید ثانی، زین‌الدین، مسالک الافهام، ج۸، ص۲۸۱.    


۳.۳ - مسابقات

در مسابقه اسب دوانی و مانند آن، آغاز و انجام مسافت باید معلوم باشد؛
[۲۴] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۸، ص۲۲۷.    
چنان که در مسابقه تیراندازی، مسافت بین تیرانداز و هدف، تعداد تیرهایی که پرتاب می‌شود و تعدادی که باید به هدف بخورد، همچنین نوع ابزار پرتاب کننده تیر باید معلوم باشد
[۲۵] طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۶، ص۲۹۶.    
[۲۶] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۸، ص۲۳۱.    
.

۳.۴ - نسب

چنانچه کسی به فرزندیِ کودکی اقرار کند، در صورت معلوم بودن نسب کودک، اقرار او پذیرفته نیست
[۲۷] شهید ثانی، زین‌الدین، مسالک الافهام، ج۱۱، ص۱۲۵.    
(ببینید: استلحاق)


۳.۵ - مال پیدا شده

مال پیدا شده، چنانچه صاحبش معلوم باشد، باید به او برگردانده شود، هر چند قیمت آن کمتر از یک در هم باشد و یابنده بدون رضایت صاحب مال نمیتواند آن را تملک کند؛ لیکن چنانچه مجهول المالک باشد، می‌تواند در صورت کمتر بودن قیمت آن از یک درهم، آن را به قصد تملک بردارد
[۲۸] مجموعه مراجع، توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۵۵.    
(ببینید: لقطه)


۳.۶ - اقامه دعوا

بنابر قول برخی در اقامه دعوا، مورد ادعا به لحاظ جنس، نوع، وصف و‌ اندازه باید معلوم باشد و در صورت مجهول بودن ادعا پذیرفته نیست. همچنین مدعی علیه باید معلوم باشد. بنابر این، اقامه دعوا بر یکی از دو نفر با تردید، پذیرفته نیست.
[۲۹] طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، تکملة العروة الوثقی، ج۳، ص۳۸-۳۹.    
[۳۰] روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق، ج۲۵، ص۱۹۸.    


۱. ↑ مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج۲، ص۹۵-۹۶.    
۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، ج۲، ص۳۷۱.    
۳. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۹۲    .
۴. ↑ شهید ثانی، زین‌الدین، رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۱۲۴۳.    
۵. ↑ همدانی، آقارضا، مصباح الفقیه، ج۱۴، ص۱۶۴.    
۶. ↑ حسینی، سید میرعبدالفتاح، العناوین، ج۲، ص۱۸۷.    
۷. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۰۵-۴۰۷ و۴۱۷-۴۱۸.    
۸. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۲، ص۴۱۷-۴۱۸.    
۹. ↑ طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۱۰.    
۱۰. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۴، ص۲۹۹.    
۱۱. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۳، ص۱۰۰-۱۰۲.    
۱۲. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۷، ص۶۳-۶۴.    
۱۳. ↑ طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۳۵۳.    
۱۴. ↑ مجموعه مراجع، توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۳۶۹.    
۱۵. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۷۲-۱۷۳.    
۱۶. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۷، ص۳-۱۵.    
۱۷. ↑ طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۲۹۰.    
۱۸. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۶، ص۳۵۸.    
۱۹. ↑ طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۵، ص۱۴۹.    
۲۰. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۶۲.    
۲۱. ↑ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج۶، ص۵۱-۵۳.    
۲۲. ↑ طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، حاشیة المکاسب، ج۲، ص۱۱۶.    
۲۳. ↑ شهید ثانی، زین‌الدین، مسالک الافهام، ج۸، ص۲۸۱.    
۲۴. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۸، ص۲۲۷.    
۲۵. ↑ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، ج۶، ص۲۹۶.    
۲۶. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۸، ص۲۳۱.    
۲۷. ↑ شهید ثانی، زین‌الدین، مسالک الافهام، ج۱۱، ص۱۲۵.    
۲۸. ↑ مجموعه مراجع، توضیح المسائل مراجع، ج۲، ص۵۵۵.    
۲۹. ↑ طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، تکملة العروة الوثقی، ج۳، ص۳۸-۳۹.    
۳۰. ↑ روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق، ج۲۵، ص۱۹۸.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السّلام)، ج۸، ص۱۴۹.


رده‌های این صفحه : اجماع | شروط متعاقدین | معاملات
جعبه ابزار