• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مرثیه‌ سرایی دیک الجن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: مقتل جامع سیدالشهداء
مقالات مرتبط: تاریخچه عزاداری برای امام حسین.


مرثیه‌ سرایی دیک الجن، از مباحث مرتبط به تاریخچه عزاداری برای امام حسین (علیه‌السّلام) است. پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (علیه‌السّلام)، بسیاری از شخصیت‌های سرشناس جهان اسلام تحت تاثیر مظلومیت آن حضرت، به مرثیه‌سرایی و سوگواری پرداختند. مضامین مطرح شده در این مرثیه‌ها از یک طرف مظلومیت، عزت و عظمت اهل بیت و شهادت امام حسین و یارانش در کربلا، و از دیگر سو محکومیت جنایت دشمنان و قاتلان اهل بیت بوده است. یکی از نخستین شاعران مرثیه‌سرا برای شهادت امام حسین (علیه‌السّلام)، دیک الجن است.


ابومحمد عبدالسلام بن رغبان بن عبدالسلام حمصی کلبی، مشهور به دیک الجن، از شاعران بزرگ شام و شیعه مذهب بود.
[۱] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۱۲۳.    
او را به خاطر داشتن چشمانی سبز رنگ، دیک الجن نامیدند. جدش تمیم اهل موته، از توابع حماة بود که به دست حبیب بن مسلمه مسلمان شد.
[۲] ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۶، ص۲۰۱.    
گرچه بنابر قولی، دیک الجن را از موالی بنی تمیم هم گفته‌اند.
[۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۲۱۷.    
خاندانش در سلمیه، از نواحی حمص می‌زیستند و او به سال ۱۶۱ق در همین‌جا زاده شد، اما بعدها در شهر حمص اقامت گزید
[۴] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۷، ص۲۴۴.    
و با زنی مسیحی به نام ورد از اهالی حمص که به او علاقمند گشته و خود به اسلام خوانده بود، وصلت کرد. زمانی زندگی سخت بر او تنگ شد، لذا به ناچار به موطن اصلی خود سلمیه بازگشت و نزد احمد بن علی‌ هاشمی (شاید از بستگان یا دوستانش بود) مدت زیادی ماند، ولی در اثر کینه‌توزی و بدگویی پسر عمویش پیش برادران و خویشان عبدالسلام که از هجای او آزرده بود، ناگزیر به کوچ دوباره به حمص شد.
[۵] ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۴، ص۲۸۷.    

عبدالسلام اشعار بسیاری در مدح امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) و در رثای امام حسین (علیه‌السّلام) سروده است. او دیوان شعری دارد
[۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۳۳۴.    
که ابوالحسن علی بن محمد عدوی شمشاطی آن را گرد آورده بود.
[۷] نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۲۶۵.    
دیک الجن سرانجام در سال ۲۳۵ یا ۲۳۶ق در حمص درگذشت.
[۸] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۸۵.    
[۹] جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۰۲.
[۱۰] دمیری، محمد بن موسی، حیاة الحیوان الکبری، ج۱، ص۴۸۵.    
[۱۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، اخبار النساء، ص۹۸.    
[۱۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۴۲۲.    
[۱۳] ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۶۳.    
[۱۴] بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۲، ص۷۷.
[۱۵] سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۴.
[۱۶] مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۴۳۲.    
[۱۷] ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۱۲۴.    
[۱۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۵.    
[۱۹] امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۱۲.    
[۲۰] شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۵۶۸.
[۲۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۲۲۴.    
[۲۲] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۲۴۷.    


دیک الجن نیـز در رثای آن‌امـام هـمـام شـعـری سـروده کـه ابیاتی از آن را در اینجا می‌آوریم:
یا عَینُ فی کَربَلا مَقابِرُ قَدتَرَکنَ قَلبی مَقابِرَ الکُرَبِ
مَقابرٌ تَحتَها مَنابِرُ مِنعِلمٍ وحِلمٍ ومَنظَرٍ عَجَبِ
مِنَ البَهالیلِ آلِ فاطِمَةٍاهلِ المَعالی وَ السّادَةِ النُّجُبِ
نَفسی فداءٌ لَکُم ومَن لَکُمُنَفسی واُمّی واُسرَتی واَبی

• ای چشم! در کربلا قبرهایی است که قلب مرا گورستان غم و‌ اندوه کرده است.
• مقبره‌هایی که زیر آنها منبرهایی از علم و بردباری، و منظره‌هایی شگفت انگیز وجود دارد.
• خفتگان این قبور انسانهایی بی نظیر از خاندان فاطمه (سلام‌الله‌علیها) هستند که همگی اهل بزرگی و سیادت و نجابت‌اند.
• جانم و خاندانم و پدر و مادرم، فدای شما باد و هرکه از شماست.
[۲۳] محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۳۰۲.    
[۲۴] محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۳۰۳.    
[۲۵] شبر، جواد، ادب الطف، ج۱، ص٢٨٤.    


۱. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۰، ص۱۲۳.    
۲. ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۳۶، ص۲۰۱.    
۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۲۱۷.    
۴. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۷، ص۲۴۴.    
۵. ↑ ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، الاغانی، ج۱۴، ص۲۸۷.    
۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۳۳۴.    
۷. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ص۲۶۵.    
۸. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۸۵.    
۹. ↑ جهشیاری، محمد بن عبدوس، الوزراء و الکتاب، ص۱۰۲.
۱۰. ↑ دمیری، محمد بن موسی، حیاة الحیوان الکبری، ج۱، ص۴۸۵.    
۱۱. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، اخبار النساء، ص۹۸.    
۱۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۸، ص۴۲۲.    
۱۳. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۶۳.    
۱۴. ↑ بروکلمان، کارل، تاریخ الادب العربی، ج۲، ص۷۷.
۱۵. ↑ سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۲، ق۴، ص۴.
۱۶. ↑ مرزبانی، محمد بن عمران، الموشح، ص۴۳۲.    
۱۷. ↑ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۱۲۴.    
۱۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۴، ص۵.    
۱۹. ↑ امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۱۲.    
۲۰. ↑ شوشتری، نورالله، مجالس المؤمنین، ج۲، ص۵۶۸.
۲۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۵، ص۲۲۴.    
۲۲. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۲۴۷.    
۲۳. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۳۰۲.    
۲۴. ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام حسین (علیه‌السّلام) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، ج۱۰، ص۳۰۳.    
۲۵. ↑ شبر، جواد، ادب الطف، ج۱، ص٢٨٤.    


• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۳۴۸.


رده‌های این صفحه : تاریخچه عزاداری برای امام حسین | رخدادهای پس از شهادت امام حسین | شاعران اهل بیت | شاعران عرب | مرثیه سرایان | مقتل جامع سیدالشهداء
جعبه ابزار