مراسم چهل منبر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مراسم چهل منبر، از مباحث مرتبط با تاریخچه عزاداری برای
امام حسین (علیهالسّلام) است. در دوره
قاجار مراسم
عزاداری و سوگواری امام حسین (علیهالسّلام) وارد مرحله جدیدی شد و هم از لحاظ شکلی و هم از لحاظ محتوایی دگرگونیهایی یافت. مراسم چهل منبر یکی از رسمهای جدیدی بود که در دوره قاجار بنـا نـهـاده شد.
«چهل منبر» یا «چهل و یک منبر» " از سنتهای ویژه دوره
قاجار بوده است؛ به این ترتیب که افراد
نذر میکردند که در شب عاشورا (یا
شب شام غریبان) در پای چهل منبر شمع روشن کنند. (این شمعها به طور نمادین و با انگیزه تامین روشنایی در مجلس عزای حسینی بوده است؛ به ویژه در آن دوران
که برق فراهم نبوده است.)
عبدالله مستوفی در شرح آن مینویسد: «در شبهای
عاشورا جمعی دیده میشدند که حتی بعضی پابرهنه کیسه یا جعبهای پر از شمع زیر بغل گرفته، به تکیهها و مجالسی که روز در آنها
روضهخوانی میشد میرفتند که نذر خود را راجع به روشـن کـردن چهل و یک شمع در چهل و یک
منبر ادا کنند.... چهل و یک منبرروها از همه طبقه بودند؛ حتی بعضی از اعیان که با فانوس و نوکر و پیشخدمت و فراش چهل و یک منبر میرفتند. جعبه شمع آنها زیر بغل فراش بود. آقا پای منبر میرسید، شمعش را روشن میکرد و با کمال
اخلاص منبـر را میبوسید.... ولی اکثریت با طبقه متوسط بود. بعضی از تکیههـا ماننـد «تکیه سادات اخوی» برای روشن کردن شمع اختصاص داشت که هرکس یک شمع از چهل و یک منبر خود را باید در این تکیه روشن کند و بعضی هم بودند که فقط نذرشان منحصر به روشن کردن پنج یا هفت یا ده شمع یا بیشتر در این تکیه بود».
اعتمادالسلطنه مترجم مخصوص و رئیس دارالترجمه
ناصرالدین شاه در شرح محرم سال ۱۳۰۰ قمری مینویسد: «سه شنبه ۹ محرم: ... صبح
امین الدوله و
نظام الملک و جمعی برای شرکت در مجلـس
روضه آمدند.... امشب چهل منبر که هر سال میروم رفتم. اسامی خانـههـا از قـرار تفصیل ذیل است.... ساعت سـه نـصـف شـب خانـه آمـدم. امـشب هـم روضهخوانی در خانه بود».
او همچنین در وقایع محرم ۱۳۱۲ قمری مینویسد: «
جمعه ۹ محرم؛ به قصد چهل و یک منبر از خانه بیرون رفتیم. هفت هشت سال بود به واسطه تشریف نداشتن موکـب همایون در موقع
عاشورا در طهران، چهل و یک منبر نرفته بودم».
عزیزالسلطان نیز مینویسد: «۹ محرم الحرام غروب مراجعت به منزل نمودم؛ تجدید
وضو نمودم؛ رفتم به چهل منبر و از قرار تفصیل ذیل شمع روشن نمودم...» .
دوستعلی خان معیرالممالک نیز در توصیف شب یازدهم ماه محرم مینویسد: «
جمعه دهم محرم سال ۱۳۳۱ قمری... زنها در تکیه زیر نخل حلوا میپختند و دسته دسته به چهل و یک منبر میرفتند».
با توجه به گزارش معیرالممالک، میتوان گفت این مراسم تا سال ۱۳۳۱ قمری میان مردم تهران رایج بوده است. البته معیرالممالک شب یازدهم محرم را شـب چـهـل و یک منبر ذکر کرده است. شاید این مراسم ابتدا در
شب عاشورا برپا میشده و پس از مدتی به شب یازدهم منتقل شده است؛ چنانکه امروزه نیـز
مراسم شام غریبان را در
شب یازدهم محرم با روشن کردن شمع گرامی میدارند.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۴۱۰-۴۱۲.
