• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مجروحان سپاه امام حسین

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: مقتل جامع سیدالشهداء
مقالات مرتبط: آمار اصحاب امام حسین در روز عاشورا.


مجروحان سپاه امام حسین، از مباحث مرتبط با رویدادهای روز عاشورا در کربلا است. بر اساس گزارش منابع تاریخی تنها مجروحی که از معرکه کربلا جـان سالم به در برد، حسن مثنی بود. البته ۳ نفر هم در حادثه عاشورا مجروح، و سپس شهید شدند. این افراد عبارتنداز: مرقع بن ثمامه، سوار جابری و عمرو بن عبدالله جندعی.


به گفته مورخـان تنها یک مجروح از معرکه کربلا جـان سالم به در برد، و او حسن بن حسن بن علی (حسن مثنی) بود. ۳ نفر هم در حادثه عاشورا مجروح، و سپس شهید شدند.

حسن مُثَنّی، ابومحمد
[۱] ابن‌ عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، ص۹۸.    
حسن‌ بن حسن‌ بن علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)، فرزند امام حسن مجتبی (علیه‌السلام)؛ مادرش خَوْلَه‌ بنت منظور بن زَبّان فَزاری
[۲] زبیری، مصعب‌ بن عبداللّه، نسب قریش، ص۴۶.    
[۳] ابن‌ قتیبه دینوری، عبدالله بن عبدالمجید، المعارف، ص۱۱۲.    
[۴] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۶۹.    
بود که پس از کشته شدن همسرش، محمد بن طلحة بن عبیداللّه، در جنگ جمل (سال ۳۶)، به همسری امام حسن (علیه‌السلام) درآمد.
[۵] ابن‌ عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، ص۹۸.    
[۶] ابن‌ قتیبه دینوری، عبدالله بن عبدالمجید، المعارف، ص۱۱۲.    

حسن مثنـّی روز عاشورا در واقعه کربلا حاضر بود. احمد بن ابراهیم حسنی در روایتی به نقل از ابومخنف سن وی را در آن هنگام نوزده یا بیست سال ذکر کرده‌است.
[۷] حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، ص۳۷۹.
سید بن طاووس به نقل از مصنف کتاب المصابیح می‌گوید: در روز عاشورا حسن بن حسن مثنی در مقابل چشمان عمویش جنگید و هجده زخم بر پیکر او وارد شد و براثر آن زخم‌ها در میان کشته‌ها افتاد.
[۸] بن‌ طاووس، علی بم موسی، الملهوف فی قتلی الطفوف، ص۱۹۱.    
ابن شهر آشوب تصریح کرده است که حسن مثنی در حالی در کربلا اسیر شد که یک دست خود را فدا کرده بود.
[۹] ابن شهر آشوب، ابوجعفر، مناقب آل ابی طالب، ج٤، ص۱۱۳.    
وقتی کوفیان خواستند سرهای کشتگان را از بدن جدا کنند،
[۱۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۶.    
[۱۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۵۶.    
[۱۲] مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۱۳.    
[۱۳] خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ج۲، ص۴۵.    
[۱۴] حلی، ابن نما، مثیرالاحزان، ص۸۴.    
[۱۵] سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۸۹.    
دیدند حسن هنوز رمقی در تن دارد. دایی او، اسماء بن خارجه، با کوفیان صحبت کرد و آنها را قانع کرد که امر حسن را به او واگذارند و گفت: اگر ابن زیاد او را به من بخشید که چه بهتر؛ و اگر نبخشید، خودش در مورد او تصمیم می‌گیرد. لذا او را به کوفه برد و چون رئیس قبیله بنی فزاره بود و از اشراف کوفه محسوب می‌شد، ابن زیاد حسن را به او واگذار کرد و او حسن را مداوا کرد و سپس به مدینه فرستاد.
[۱۶] ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص۱۰۰.    
[۱۷] حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، ص۳۷۹.
[۱۸] مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵.    
[۱۹] سید بن‌ طاووس، علی بن موسی، الملهوف فی قتلی الطفوف، ص۱۹۱.    
اما طبری می‌گوید: حسن بن حسن که مادرش خوله، دختر منظور بن زبان بن سیار فزاری بود (به جهت کمی سن) کوچک شمرده شد و کشته نشد.
[۲۰] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۶۹.    
اما به نظر می‌رسد این سخن طبری نادرست است زیرا حسن بن حسن در کربلا جوانی متاهل بود. بر اساس برخی گزارشات همسر او دختر عمویش، فاطمه دختر امام حسین (علیه‌السلام) بود، امام پیش از واقعه عاشورا دختر خود را به عقد وی درآورده بود.
[۲۱] زبیری، مصعب بن عبداللّه، نسب قریش، ص۵۱.    
[۲۲] حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، ص۳۷۹.

حسن مثنـّی سرانجام در سال ۸۵ هجری در حالی که ۳۷ یا ۳۸ سال از عمرش می‌گذشت، به دستور ولید بن عبدالملک مسموم شد و به شهادت رسید.
[۲۳] ابن‌ عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، ص۱۰۰.    
[۲۴] سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۹۱ (پاورقی).    


مُرَقّع
[۲۵] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۴.    
[۲۶] ابن اثیر، ابوالحسن، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۰.    
(مُوَقّع)
[۲۷] سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۱۷.    
[۲۸] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۱۲.    
بن ثُمامه اسدی صیداوی از تابعین بود و به همراه جمعی شبانه به امام حسین (علیه‌السّلام) پیوست. وی در روز عاشورا با دشمنان آن حضرت جنگید تا این که تیرهایش تمام گشت و بر اثر جراحات وارده به زانو در آمد. امّا همچنان از خود دفاع می‌کرد تا بر زمین افتاد. عده‌ای از بنی اسد او را از معرکه نجات دادند و به کوفه آوردند و پنهان کردند. بر پایه گزارشی، وی در کربلا مجروح شد و در کوفه از دنیا رفت.
[۲۹] ابن کلبی، ابومنذر، جمهره النسب، ص۱۸۱.    
بلاذری نام او را مرقع بن قمامة بن خویلد ثبت کرده و نوشته است وی از واقعه کربلا بر اثر همان جراحات در کوفه از دنیا رفت.
[۳۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۱۸۳.    

طبق گزارشی دیگر، وقتی که ابن زیاد توسّط عمر سعد از وضع او آگاه شد فرمان کشتن او را صادر کرد. امّا با میانجی‌گری جماعتی از بنی اسد، ابن زیاد از کشتن او منصرف شد. ولی او را زنجیر کرده و به زاره تبعید نمود، او پس از یک سال تحمّلِ رنج و مشقّت سرانجام به فیض شهادت نایل آمد.
[۳۱] سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۱۷.    
[۳۲] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۱۲.    
طبری می‌نویسند: افراد قومش او را امان دادند و او به سوی آنان رفت. عمر از بازگشت او را نزد ابن زیاد فرستاد. ابن زیاد هم او را به زراره در بحرین تبعید کرد.
[۳۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۴.    
اما دینوری می‌نویسد: ابن زیاد او را به ربذه تبعید کرد. او تا هلاکت یزید، آن جا ماند و پس از گریختن ابن زیاد به شام، به کوفه رفت.
[۳۴] دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، ص۲۵۹.    


سـوّار جابری از جمله زخمی شدگان در روز عاشوراست. نام او در منابع معتبر و زیارت ناحیه مقدسه آمده سوّار است.
[۳۵] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۱۰۱.    
[۳۶] ابن شهر آشوب، ابوجعفر، المناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۲۶۰.    
[۳۷] سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنه، ج۳، ص۸۰.    
اما مورخان نام پدر او را مختلف بیان نموده‌اند، مانند: ابو عمیر،
[۳۸] ابن شهرآشوب، ابوجعفر، مناقب آل أبی طالب، ج۴، ص۱۱۳.    
ابوحِمیَر،
[۳۹] مشهدی، ابوعبدالله، المزار الکبیر، ص۴۹۵.    
[۴۰] سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، ج۳، ص۸۰.    
منعم،
[۴۱] سماوی، محمد، ابصار العین، ص۱۳۵.    
[۴۲] طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۱۰۱.    
حِمیَر،
[۴۳] محلی، حمید بن احمد، الحدائق الوردیّة، ج۱، ص۱۲۲.
و حمید.
[۴۴] سید بن طاووس، علی بن موسی، مصباح الزائر، ص۲۸۵.    
[۴۵] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳۴، ص۶۹.    
[۴۶] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۸، ص۲۷۳.    
[۴۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۹۸.    
[۴۸] حسینی جلالی، محمدرضا، تسمیه من قتل مع الحسین، ج۱، ص۳۰.    

آیت‌ الله خویی سوّار بن منعم و سوّار بن ابی ‌عمیر را به عنوان دو تن از شهیدان کربلا قلمداد كرده است.
[۴۹] خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۳۳۶.    
[۵۰] خویی، ابوالقاسم، معجم ‌رجال الحدیث، ج۹، ص۳۳۶.    
ولى به نظر مى ‌رسد این تعدّد ناشى از خطاى ناسخان یا اشتباه چاپى است؛ و سوّار بن ابى عمیر، همان سوّار بن منعم مى‌باشد.
[۵۱] سماوی، محمد بن طاهر، ابصارالعین فی انصارالحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۱۳۵.    
[۵۲] شمس الدین، محمدمهدی، انصارالحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۹۱.    

سوّار که در کوفه می‌زیست، در دوران صلح به امام حسین (علیه‌السّلام) پیوست و تا روز عاشورا همراه آن حضرت بود و در نبرد نخست به سپاه کوفه حمله کرد.
[۵۳] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳۴، ص۶۸.    
[۵۴] سماوی، محمد، ابصارالعین، ج۱، ص۱۳۵.    
به باور برخی او در همان حمله به شهادت رسید.
[۵۵] ابن شهرآشوب، ابوجعفر، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۲۶۰.    
ولی برخی دیگر نوشته ‌اند که: «سوّار بر اثر زخم و ضربه ‌های سخت دشمن از اسب بر زمین افتاد و دستگیر شد. عمرسعد فرمان به کشتن او داد. ولی عموزاده‌ هایش میانجی‌گری کرده او را از مرگ رهانیدند. سوّار مدت شش
[۵۶] سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
[۵۷] شمس الدین، محمدمهدی، انصار الحسین، ج۱، ص۹۱.    
[۵۸] مامقانی، عبدالله، تنقیح‌ المقال، ج۳۴، ص۶۸.    
تا دوازده ماه
[۵۹] موسوی، سیدمحمود، رمز المصیبة، ج۲، ص۳۹.
[۶۰] آل كليدار، محمدحسین، مدینة الحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۵۲.
نزد آنها مانده سرانجام بر اثر جراحت ‌های وارده به شهادت رسید.»
[۶۱] مامقانی، عبدالله، تنقیح‌ المقال، ج۳۴، ص۶۸.    
[۶۲] سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
برخی دیگر نیز گفته‌اند: او تا پایان عمر در زندان کوفه باقی بود.
[۶۳] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳۴، ص۶۹.    
[۶۴] سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
در «زیارت ناحیه مقدّسه»، آمده است:

«السَّلامُ عَلَی الجَریحِ المَاسورِ سَوّارِ بنِ ابی حِمَیرٍ الفَهمِیِّ الهَمدانِیِّ!»


«سلام بر زخمی اسیر، سَوّار بن ابی حِمْیَر فهْمی هَمْدانی!»
[۶۵] سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، ج۳، ص۸۰.    


عمرو بن عبدالله همدانی جندعی؛
[۶۶] کوفی، فضیل، تسمیة من قتل مع الحسین، ص۳۰.    
از جزئیات زندگی وی اطلاعی، در دست نیست و در چگونگی شهادتش، اختلاف است. ابن شهر آشوب او را از شهدای حمله نخست لشکریان ابن ‌سعد به یاران امام حسین (علیه‌السّلام) دانسته است.
[۶۷] ابن شهر آشوب، ابوجعفر، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۲۶۰.    
اما برخی دیگر نقل کرده‌اند که بر اثر ضربه‌ای که بر سرش وارد گردید، مجروح شد و بر زمین افتاد؛ و اهل قبیله و پسرعموهایش بدن او را از صحنه خارج کردند و به مدت یک سال نزد آنان بستری بود. تا این‌که سرانجام پس از پایان سال، به فیض شهادت نایل آمد.
[۶۸] سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
[۶۹] محمدی ری شهری، محمد، الصّحیح من مقتل سیّد الشّهداء و اصحابه، ص۱۰۷۹.    
[۷۰] جمعی از نویسندگان، ذخیرة الدارین فیما یتعلق بمصائب الحسین، ص۴۵۱.    
[۷۱] کوفی، فضیل، تسمیة من قتل مع الحسین، ص۳۰.    
در «زیارت ناحیه مقدّسه»، از وی چنین یاد شده است:

«السَّلامُ عَلَی المُرتَثِّ مَعَهُ عَمرِو بنِ عَبدِ اللّه ِ الجَندَعِیِّ.»


«درود بر مجروحِ کم جان، عمرو بن عبد اللّه جُندَعی!»
[۷۲] سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، ج۳، ص۸۰.    


۱. ↑ ابن‌ عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، ص۹۸.    
۲. ↑ زبیری، مصعب‌ بن عبداللّه، نسب قریش، ص۴۶.    
۳. ↑ ابن‌ قتیبه دینوری، عبدالله بن عبدالمجید، المعارف، ص۱۱۲.    
۴. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۶۹.    
۵. ↑ ابن‌ عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، ص۹۸.    
۶. ↑ ابن‌ قتیبه دینوری، عبدالله بن عبدالمجید، المعارف، ص۱۱۲.    
۷. ↑ حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، ص۳۷۹.
۸. ↑ بن‌ طاووس، علی بم موسی، الملهوف فی قتلی الطفوف، ص۱۹۱.    
۹. ↑ ابن شهر آشوب، ابوجعفر، مناقب آل ابی طالب، ج٤، ص۱۱۳.    
۱۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۶.    
۱۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۵۶.    
۱۲. ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۱۱۳.    
۱۳. ↑ خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، ج۲، ص۴۵.    
۱۴. ↑ حلی، ابن نما، مثیرالاحزان، ص۸۴.    
۱۵. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۸۹.    
۱۶. ↑ ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، ص۱۰۰.    
۱۷. ↑ حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، ص۳۷۹.
۱۸. ↑ مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، ج۲، ص۲۵.    
۱۹. ↑ سید بن‌ طاووس، علی بن موسی، الملهوف فی قتلی الطفوف، ص۱۹۱.    
۲۰. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۵، ص۴۶۹.    
۲۱. ↑ زبیری، مصعب بن عبداللّه، نسب قریش، ص۵۱.    
۲۲. ↑ حسنی، احمد بن ابراهیم، المصابیح، ص۳۷۹.
۲۳. ↑ ابن‌ عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب فی انساب آل ابیطالب، ص۱۰۰.    
۲۴. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۹۱ (پاورقی).    
۲۵. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۴.    
۲۶. ↑ ابن اثیر، ابوالحسن، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۰.    
۲۷. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۱۷.    
۲۸. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۱۲.    
۲۹. ↑ ابن کلبی، ابومنذر، جمهره النسب، ص۱۸۱.    
۳۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۱۸۳.    
۳۱. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۱۷.    
۳۲. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۶۱۲.    
۳۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۵، ص۴۵۴.    
۳۴. ↑ دینوری، ابوحنیفه، الاخبار الطوال، ص۲۵۹.    
۳۵. ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ج۱، ص۱۰۱.    
۳۶. ↑ ابن شهر آشوب، ابوجعفر، المناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۲۶۰.    
۳۷. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنه، ج۳، ص۸۰.    
۳۸. ↑ ابن شهرآشوب، ابوجعفر، مناقب آل أبی طالب، ج۴، ص۱۱۳.    
۳۹. ↑ مشهدی، ابوعبدالله، المزار الکبیر، ص۴۹۵.    
۴۰. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، ج۳، ص۸۰.    
۴۱. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین، ص۱۳۵.    
۴۲. ↑ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص۱۰۱.    
۴۳. ↑ محلی، حمید بن احمد، الحدائق الوردیّة، ج۱، ص۱۲۲.
۴۴. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، مصباح الزائر، ص۲۸۵.    
۴۵. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳۴، ص۶۹.    
۴۶. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۸، ص۲۷۳.    
۴۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۹۸.    
۴۸. ↑ حسینی جلالی، محمدرضا، تسمیه من قتل مع الحسین، ج۱، ص۳۰.    
۴۹. ↑ خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۹، ص۳۳۶.    
۵۰. ↑ خویی، ابوالقاسم، معجم ‌رجال الحدیث، ج۹، ص۳۳۶.    
۵۱. ↑ سماوی، محمد بن طاهر، ابصارالعین فی انصارالحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۱۳۵.    
۵۲. ↑ شمس الدین، محمدمهدی، انصارالحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۹۱.    
۵۳. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳۴، ص۶۸.    
۵۴. ↑ سماوی، محمد، ابصارالعین، ج۱، ص۱۳۵.    
۵۵. ↑ ابن شهرآشوب، ابوجعفر، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۲۶۰.    
۵۶. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
۵۷. ↑ شمس الدین، محمدمهدی، انصار الحسین، ج۱، ص۹۱.    
۵۸. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح‌ المقال، ج۳۴، ص۶۸.    
۵۹. ↑ موسوی، سیدمحمود، رمز المصیبة، ج۲، ص۳۹.
۶۰. ↑ آل كليدار، محمدحسین، مدینة الحسین علیه‌السلام، ج۱، ص۵۲.
۶۱. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح‌ المقال، ج۳۴، ص۶۸.    
۶۲. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
۶۳. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳۴، ص۶۹.    
۶۴. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
۶۵. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، ج۳، ص۸۰.    
۶۶. ↑ کوفی، فضیل، تسمیة من قتل مع الحسین، ص۳۰.    
۶۷. ↑ ابن شهر آشوب، ابوجعفر، مناقب آل ابی‌طالب، ج۳، ص۲۶۰.    
۶۸. ↑ سماوی، محمد، ابصار العین، ج۱، ص۱۳۶.    
۶۹. ↑ محمدی ری شهری، محمد، الصّحیح من مقتل سیّد الشّهداء و اصحابه، ص۱۰۷۹.    
۷۰. ↑ جمعی از نویسندگان، ذخیرة الدارین فیما یتعلق بمصائب الحسین، ص۴۵۱.    
۷۱. ↑ کوفی، فضیل، تسمیة من قتل مع الحسین، ص۳۰.    
۷۲. ↑ سید بن طاووس، علی بن موسی، الاقبال، ج۳، ص۸۰.    


• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۴۹۵-۴۹۶.


رده‌های این صفحه : شهدای کربلا | گزارش‌های آماری کربلا | مجروحان کربلا | مقتل جامع سیدالشهداء
جعبه ابزار