• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عَبْد (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





عَبْد (به فتح عین) از واژگان قرآن کریم به معنای مطیع و بنده است.
عِباد (کسر عین) و عَبید (فتح عین) جمه عبد است.

فهرست مندرجات

۱ - معنای عَبد
۲ - کاربردها
       ۲.۱ - به معنای مملوک
              ۲.۱.۱ - الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ (آیه ۱۷۸ سوره بقره)
              ۲.۱.۲ - عَبْداً (آیه ۷۵ سوره نحل)
              ۲.۱.۳ - عَبْداً (آیه ۹۳ سوره مریم)
       ۲.۲ - به معنای مطیع خدا
              ۲.۲.۱ - عَبْدُ (آیه ۱۹ سوره جنّ)
              ۲.۲.۲ - عَبْداً (آیه ۳ سوره اسراء)
              ۲.۲.۳ - عَبْدَنا (آیه ۴۱ سوره ص)
              ۲.۲.۴ - بِعَبْدِهِ‌ (آیه ۱ سوره اسراء)
              ۲.۲.۵ - عَبْدِهِ‌ (آیه ۱ سوره کهف)
       ۲.۳ - به معنای عابد وثن
              ۲.۳.۱ - یَعْبُدُونَ‌ (آیه ۱۸ سوره یونس)
       ۲.۴ - عِباد
              ۲.۴.۱ - بِالْعِبادِ (آیه ۲۰۷ سوره بقره)
              ۲.۴.۲ - عِبادِکُمْ‌ (آیه ۳۲ سوره نور)
              ۲.۴.۳ - عِباداً (آیه ۷۹ سوره آل عمران)
              ۲.۴.۴ - عِبادٌ (آیه ۱۹۴ سوره اعارف)
              ۲.۴.۵ - الْعِبادِ (آیه ۴۸ سوره غافر)
       ۲.۵ - عَبید
              ۲.۵.۱ - لِلْعَبِیدِ (آیه ۱۰ سوره حجّ)
              ۲.۵.۲ - لِلْعَبِیدِ (آیه ۲۹ سوره ق)
       ۲.۶ - عابِد
              ۲.۶.۱ - عابِدُونَ‌ (آیه ۴۷ سوره مؤمنون)
              ۲.۶.۲ - الْعابِدِینَ‌ (آیه ۸۱ سوره زخرف)
۳ - پانویس
۴ - منبع


عَبد به معنای مطیع و بنده است.
از مجمع البیان نقل شد که او را در اثر ذلّت و انقیادش عبد گویند، پس معنای تذلّل و طاعت در آن ملحوظ است.
در اقرب الموارد گوید: آن در اصل وصف است گویند: «رجلٌ‌ عَبِدٌ» یعنی مرد مطیع است ولی بعدا مانند اسم استعمال شده است.
عبد در قرآن به دو معنی آمده:
یکی به معنی بنده مملوک.
دیگری: عبد به معنی عابد و مطیع خدا در اخلاص و عبادت و اطاعت.
عبد را در قرآن دو جمع هست: عباد و عبید.


به مواردی از عَبد که در قرآن به‌ کار رفته است، اشاره می‌شود:

۲.۱ - به معنای مملوک

عبد در برخی آیات قرآن به معنای بنده مملوک است.

۲.۱.۱ - الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ (آیه ۱۷۸ سوره بقره)

(الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْاُنْثی‌ بِالْاُنْثی‌)


(...آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن...)


۲.۱.۲ - عَبْداً (آیه ۷۵ سوره نحل)

(ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا عَبْداً مَمْلُوکاً لا یَقْدِرُ عَلی‌ شَیْ‌ءٍ)


(خداوند مثالى زده: برده مملوكى را كه قادر بر هيچ چيز نيست...)


۲.۱.۳ - عَبْداً (آیه ۹۳ سوره مریم)

(اِنْ کُلُّ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْاَرْضِ اِلَّا آتِی الرَّحْمنِ‌ عَبْداً)


(تمام كسانى كه در آسمان‌ها و زمین هستند، تنها به سوى خداوند رحمان مى‌آيند...)
این آیه روشن می‌کند که همه انس و جنّ و ملک بنده و مملوک خدایند، شاید بدین علت است که در قاموس المحیط و اقرب الموارد گفته: عبد به معنی انسان است اعمّ از حرّ و رقّ.
[۳۳] شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده عبد.

راغب اصفهانی گوید: این عبودیت به وسیله ایجاد است.
«آتِی» در آیه راجع به اتیان در قیامت نیست بلکه مبیّن نسبت بین خدا و خلق است، یعنی هر آنکه در آسمان‌ها و زمین‌اند متوجّه خدایند، در حال بندگی و عبودیت که خدا خالق و رازق و مدبّر آنهاست، و هر چه دارند از خدا دارند.


۲.۲ - به معنای مطیع خدا

در برخی آیات منظور از عبد، عابد و مطیع خدا در اخلاص و عبادت و اطاعت است.

۲.۲.۱ - عَبْدُ (آیه ۱۹ سوره جنّ)

(وَ اَنَّهُ لَمَّا قامَ‌ عَبْدُ اللَّهِ یَدْعُوهُ)


(و اين‌كه هنگامى كه بنده خدا [محمد] به عبادت برمى‌خاست و او را مى‌خواند...)


۲.۲.۲ - عَبْداً (آیه ۳ سوره اسراء)

(ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ اِنَّهُ کانَ‌ عَبْداً شَکُوراً)


(اى فرزندان كسانى كه‌ با نوح بر كشتى سوار كرديم! او بنده شكرگزارى بود...)


۲.۲.۳ - عَبْدَنا (آیه ۴۱ سوره ص)

(وَ اذْکُرْ عَبْدَنا اَیُّوبَ اِذْ نادی‌ رَبَّهُ)


(و به خاطر بياور بنده ما ایوب را، هنگامى كه پروردگارش را خواند...)


۲.۲.۴ - بِعَبْدِهِ‌ (آیه ۱ سوره اسراء)

(سُبْحانَ الَّذِی اَسْری‌ بِعَبْدِهِ‌)


(پاک و منزّه است آن كس كه بنده‌اش را در يک شب، از مسجدالحرام به مسجدالاقصی- كه گرداگردش را پربركت ساخته‌ايم- برد...)


۲.۲.۵ - عَبْدِهِ‌ (آیه ۱ سوره کهف)

(الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی اَنْزَلَ عَلی‌ عَبْدِهِ‌ الْکِتابَ)


(حمد مخصوص خدايى است كه اين كتاب را بر بنده (برگزيده‌اش) نازل كرد...)


۲.۳ - به معنای عابد وثن

ولی عبد به معنی عابد وثن در قرآن نیامده بر خلاف افعال آن.

۲.۳.۱ - یَعْبُدُونَ‌ (آیه ۱۸ سوره یونس)

(وَ یَعْبُدُونَ‌ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا یَضُرُّهُمْ وَ لا یَنْفَعُهُمْ)


(آنها غير از خدا، چيزهايى را مى‌پرستند كه نه به آنان زيانى مى‌رساند، و نه سودى مى‌بخشد...!)


۲.۴ - عِباد

عِباد، جمع عبد است.

۲.۴.۱ - بِالْعِبادِ (آیه ۲۰۷ سوره بقره)

(وَ اللَّهُ رَؤُفٌ‌ بِالْعِبادِ)


(...و خداوند نسبت به همه بندگان مهربان است.)

عباد در همه جای قرآن در بنده خدا بکار رفته، اعمّ از مملوک و مطیع مگر در آیه زیر

۲.۴.۲ - عِبادِکُمْ‌ (آیه ۳۲ سوره نور)

(وَ اَنْکِحُوا الْاَیامی‌ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ‌ عِبادِکُمْ‌ وَ اِمائِکُمْ)


(مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهيد، همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را...)
در الکشّاف گوید: بعضی آن‌را عبیدکم خوانده است،

و نیز در آیه‌

۲.۴.۳ - عِباداً (آیه ۷۹ سوره آل عمران)

(کُونُوا عِباداً لِی مِنْ دُونِ اللَّهِ)


(...سپس او به مردم بگويد: «غير از خدا، مرا پرستش كنيد»...)

این کلمه گاهی بر جمادات نیز اطلاق شده مثل:

۲.۴.۴ - عِبادٌ (آیه ۱۹۴ سوره اعارف)

(اِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ‌ عِبادٌ اَمْثالُکُمْ)


(كسانى را كه غير از خدا مى‌خوانيد (و پرستش مى‌كنيد)، بندگانى همچون خود شما هستند...)
شاید مراد از آن مملوکیّت باشد.

و آیه‌

۲.۴.۵ - الْعِبادِ (آیه ۴۸ سوره غافر)

(قالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا اِنَّا کُلٌّ فِیها اِنَّ اللَّهَ قَدْ حَکَمَ بَیْنَ‌ الْعِبادِ)


(مستكبران مى‌گويند: «ما همگى در آن هستيم، زيرا خداوند در ميان بندگانش به عدالت حكم كرده است.»)
عباد این آیه شامل همه است اعمّ از بنده طاعتی و تسخیری.

راغب اصفهانی مدّعی است که عباد جمع عبد به معنی عابد است ولی چنانکه دیدیم قرآن آن‌را تصدیق نمی‌کند.
در اقرب الموارد گفته: عبدی که مضاف به خداست گاهی مخصوص است به جمع به لفظ عباد و عبد مضاف به غیر خدا به لفظ عبید و غالب استعمال چنین است.

۲.۵ - عَبید

عَبید جمع عبد است.
این کلمه پنج بار در قرآن مجید آمده همه با کلمه ظلّام و همه در نفی ظلم از خداوند، ظاهرا آن به معنی عباد است و فرقی با آن ندارد و در قرآن شامل همه بندگان خداست اعمّ از مطیع و مملوک.
راغب اصفهانی گوید: آن جمع عبد به معنی مملوک است، ولی دیگران چنین نگفته‌اند.
در الصحاح و اقرب الموارد جمع عبد را عبدون، عباد، عبدان، اعبد و غیره خوانده و گفته‌اند عبید جمع عزیز و کمیاب است.

۲.۵.۱ - لِلْعَبِیدِ (آیه ۱۰ سوره حجّ)

(وَ اَنَّ اللَّهَ لَیْسَ بِظَلَّامٍ‌ لِلْعَبِیدِ)


(...و خداوند هرگز به بندگان ستم نمى‌كند.)


۲.۵.۲ - لِلْعَبِیدِ (آیه ۲۹ سوره ق)

(وَ ما اَنَا بِظَلَّامٍ‌ لِلْعَبِیدِ)


(...و من هرگز به بندگان ستم نخواهم كرد!)


۲.۶ - عابِد

عابد و عابدون آنگاه که نسبت به خدا داده شده شامل مطلق مطیع است، اعم از فرمانبر و تنزیه کننده و گاهی به معنی خدمتکار و برده نیز آمده است.

۲.۶.۱ - عابِدُونَ‌ (آیه ۴۷ سوره مؤمنون)

(فَقالُوا اَ نُؤْمِنُ لِبَشَرَیْنِ مِثْلِنا وَ قَوْمُهُما لَنا عابِدُونَ‌)


(آنها گفتند: «آيا ما به دو بشر همانند خودمان ایمان بياوريم، در حالى كه قوم آنها ما را مى‌پرستند و بردگان ما هستند.)
«عابِدون» به معنی خدمتکار و برده است. لذاست که موسی (علیه‌السّلام) به فرعون فرمود:

(وَ تِلْکَ نِعْمَةٌ تَمُنُّها عَلَیَّ اَنْ‌ عَبَّدْتَ‌ بَنِی اِسْرائِیلَ)


«آن نعمت را بر من از این جهت منّت می‌نهی که بنی اسرائیل را برده و خدمتکار کرده‌ای.»
تعبید برده کردن است.


۲.۶.۲ - الْعابِدِینَ‌ (آیه ۸۱ سوره زخرف)

(قُلْ اِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَاَنَا اَوَّلُ‌ الْعابِدِینَ‌)


«اگر خدا را فرزندی باشد من اولین مطیع او می‌شوم ولی او را فرزندی نیست.»
از نفی اطاعت به نفی وجود فرزند استدلال شده است.

۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۴، ص۲۸۰.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۵۴۲.    
۳. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۳، ص۹۵.    
۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۱۰۰.    
۵. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ج۳، ص۴۶۲.    
۶. بقره/سوره۲، آیه۱۷۸.    
۷. نحل/سوره۱۶، آیه۷۵.    
۸. مریم/سوره۱۹، آیه۹۳.    
۹. جن/سوره۷۲، آیه۱۹.    
۱۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۳.    
۱۱. ص/سوره۳۸، آیه۴۱.    
۱۲. اسراء/سوره۱۷، آیه۱.    
۱۳. کهف/سوره۱۸، آیه۱.    
۱۴. بقره/سوره۲، آیه۱۷۸.    
۱۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۷.    
۱۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱، ص۶۵۵.    
۱۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱، ص۴۳۲.    
۱۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۱۸۴.    
۱۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱، ص۴۷۹.    
۲۰. نحل/سوره۱۶، آیه۷۵.    
۲۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۷۵.    
۲۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۲، ص۴۳۳.    
۲۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۹۹.    
۲۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۱۷.    
۲۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۵۷۸.    
۲۶. مریم/سوره۱۹، آیه۹۳.    
۲۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۱۱.    
۲۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۱۵۷.    
۲۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۱۱۲.    
۳۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۲۱۱.    
۳۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۸۲۲.    
۳۲. فیروزآبادی، مجدالدین، قاموس المحیط، ج۱، ص۲۹۶.    
۳۳. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ماده عبد.
۳۴. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۵۴۲.    
۳۵. جن/سوره۷۲، آیه۱۹.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۷۳.    
۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲۰، ص۷۸.    
۳۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۵۰.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۵، ص۳۸۸.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۱۰، ص۵۶۱.    
۴۱. اسراء/سوره۱۷، آیه۳.    
۴۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۸۲.    
۴۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۴۸.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۳۷.    
۴۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۸۵.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۱۲.    
۴۷. ص/سوره۳۸، آیه۴۱.    
۴۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۵۵.    
۴۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۳۱۷.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۰۸.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۱۱۱.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۷۴۵.    
۵۳. اسراء/سوره۱۷، آیه۱.    
۵۴. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۸۲.    
۵۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۳.    
۵۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۷.    
۵۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۴، ص۸۳.    
۵۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۱۱.    
۵۹. کهف/سوره۱۸، آیه۱.    
۶۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۹۳.    
۶۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۳، ص۳۲۵.    
۶۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۳، ص۲۳۶.    
۶۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۵، ص۷.    
۶۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۶، ص۶۹۳.    
۶۵. یونس/سوره۱۰، آیه۱۸.    
۶۶. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۲۱۰.    
۶۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۱۷.    
۶۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۳۰.    
۶۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۱، ص۲۷۲.    
۷۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۱۴۸.    
۷۱. بقره/سوره۲، آیه۲۰۷.    
۷۲. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۲.    
۷۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۲۴۶.    
۷۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۱۵۷.    
۷۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۶۸.    
۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۳۶.    
۷۷. نور/سوره۲۴، آیه۳۲.    
۷۸. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۵۴.    
۷۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۱۵۷.    
۸۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۱۱۲.    
۸۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۱۳۱.    
۸۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۲۰.    
۸۳. زمخشری، الکشّاف، ج۳، ص۲۳۴.    
۸۴. آل عمران/سوره۳، آیه۷۹.    
۸۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۶۰.    
۸۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۳، ص۴۳۵.    
۸۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۳، ص۲۷۵.    
۸۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۴، ص۱۴۰.    
۸۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۷۸۲.    
۹۰. اعراف/سوره۷، آیه۱۹۴.    
۹۱. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۱۷۵.    
۹۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۸، ص۴۹۱.    
۹۳. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۸، ص۳۷۷.    
۹۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۱۴۰.    
۹۵. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۷۸۵.    
۹۶. غافر/سوره۴۰، آیه۴۸.    
۹۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۴۷۲.    
۹۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۵۰۹.    
۹۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۳۳۶.    
۱۰۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۲۸۰.    
۱۰۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۸۱۹.    
۱۰۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ص۵۴۳.    
۱۰۳. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ج۳، ص۴۶۲.    
۱۰۴. آل عمران/سوره۳، آیه۱۸۲.    
۱۰۵. انفال/سوره۸، آیه۵۱.    
۱۰۶. حج/سوره۲۲، آیه۱۰.    
۱۰۷. فصلت/سوره۴۱، آیه۴۶.    
۱۰۸. ق/سوره۵۰، آیه۲۹.    
۱۰۹. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، ط دارالقلم، ج۱، ص۵۴۳.    
۱۱۰. جوهری، الصحاح‌ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج۲، ص۵۰۲.    
۱۱۱. شرتونی، سعید، اقرب الوارد، ج۳، ص۴۶۲.    
۱۱۲. حج/سوره۲۲، آیه۱۰.    
۱۱۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۳۳.    
۱۱۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۴۹۳.    
۱۱۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۵۰.    
۱۱۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۰، ص۲۳۹.    
۱۱۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۴۶.    
۱۱۸. ق/سوره۵۰، آیه۲۹.    
۱۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۵۱۹.    
۱۲۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۵۲۸.    
۱۲۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۵۳.    
۱۲۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۸۰.    
۱۲۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۴، ص۸۴۶.    
۱۲۴. مومنون/سوره۲۳، آیه۴۷.    
۱۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، ص۳۴۵.    
۱۲۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۴۶.    
۱۲۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۳۴.    
۱۲۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۷، ص۵۴.    
۱۲۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۷۲.    
۱۳۰. شعراء/سوره۲۶، آیه۲۲.    
۱۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۵، ص۳۶۹.    
۱۳۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۵، ص۲۶۱.    
۱۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۸، ص۱۳.    
۱۳۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۲۹۳.    
۱۳۵. زخرف/سوره۴۳، آیه۸۱.    
۱۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۸۹.    
۱۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۲۵.    
۱۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۷۱.    
۱۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۸۷.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «عبد»، ج۴، ص۲۸۰.    






جعبه ابزار