عزاداری پس از پیروزی مشروطیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عزاداری پس از پیروزی مشروطیت، از مباحث مرتبط با تاریخچه عزاداری برای
امام حسین (علیهالسّلام) است. در انتهای دوره
قاجار بعد از پیروزی
انقلاب مشروطه، برخی مجالس عزاداری کم رونق شد و علیرغم میل مشروطهخواهان همچنان در
مجلس شورای ملی، مراسم
روضه برگزار میشد. بر اساس گزارشات منابع تاریخی، گرچه مشروطهطلبان هیچگاه
عزاداری را تعطیل نکردند؛ ولی کوشیدند عزاداریها را کنترل، و در جهت تامین اهداف سیاسی خود هدایت کنند.
مراسم
عزاداری و سوگواری امام حسین (علیهالسّلام) وارد مرحله جدیدی شد و هم از لحاظ شکلی و هم از لحاظ محتوایی دگرگونیهایی یافت. مراسم
شام غریبان یکی از رسمهای جدیدی بود که در دوره قاجار بنـا نـهـاده شد.
بعد از پیروزی انقلاب مشروطه، به ویژه از سال ١٣٢٥ قمری به بعد، شدت یافتن جناحبندی بین طرف داران مشروطه و مشروطه مشروعه، در کنار تبلیغات سوء برخی از روزنامهها، بر مجالس
عزاداری تاثیر منفی نهـاد. بـاایـن حـال، حرکت دسـتههـای عزاداری در عاشورای ١٣٢٦ قمـری درخور توجه بود. به گزارش عـیـن الـسلطنه: «پنجشنبه ۱۰ محرم ١٣٢٦؛ مسجد شیخ جـا نبـود. تمـام بـازار پر از زن و مرد بود. دستههای سینهزن متصل میگذشت».
در مشروطه دوم، از سال ۱۳۲۷ قمری، با آنکه مشروطهخواهان چندان با برنامـههـای عزاداری موافق نبودند، به علت طرفداری
افکار عمومی از عزاداریها، تا دو سال خودشان هم در مجلس شورای ملی، مراسم روضه برگزار میکردند.
عزیز السلطان در وقایع روز شنبه ۱۰ محرم ۱۳۲۸ مینویسد: «مجلس هم دو روز است روضه میخواننـد که یکی دو روز دیگر هم میخوانند. تمام دستهجات میآمدند مجلـس و میرفتند. قمهزن و سینهزن زیادی میآمدند میرفتند».
همو در وقایع روز بعد مینویسد: «یکشنبه ۱۱ محرم ۱۳۲۸؛ عصری یک ساعت بـه غـروب مـانـده پیاده رفتم به «مجلس» به روضـه. هنگامـه غریبی بود. از در مجلس و جلـو خـان جمعیت بود تا توی عمارت. راه بنـد بـود. دسته سینهزن هـم مـی آمـد و میرفت. زن زیادی هـم تـوی مجلس بودند.... در حوض خانـه بـرای زنها روضه میخوانند و در بالاخانـه بـرای مردهـا. در اغلـب اطـاقهـا روضـه مـیخواننـد. آقاسیدعبدالله و سایر مجتهـدها و غیره از رجـال، وزرا، اعیان، اشراف، شاهزادگان، هرکس را میخواستند بود؛ ولـی پیـدا کردنش امکان نداشت».
او در خاطراتش از
محرم سال بعد نیز نوشته است: «پنجشنبه ۱۰ محرم ۱۳۲۹؛ امـروز و فردا در مجلس روضه میخوانند».
مشروطهطلبان هیچگاه عزاداری را تعطیل نکردند؛ ولی کوشیدند عزاداریها را کنترل، و در جهت تامین اهداف خود هدایت کنند. از این رو مجـالس عزاداری را به
محافل تبلیغ برای سران مشروطه تبدیل کردند. عزیزالسلطان در خاطراتش از دوشنبه ۵ محرم ۱۳۲۸ در این باره نوشته است: «اغلب جاهـا کـه روضـه اسـت، عوض ذکر مصیبت، تعریف و تمجید سپهدار، حاجی علیقلی خان و صمصام اسـت. ذکـر مـصیبت بسیار کم است...» .
در آن ایام تکیه دولت، که مرکز برگزاری تعزیه در تهران بود، بـه علـت انقلاب مشروطیت و پرداختن مردم به امور سیاسی و اجتماعی، برای مدتی متروک شد؛
اما مجالس عزاداری هرگز به تعطیلی کشیده نشد و تا ممنوعیت کامل آن در دوره
رضاشاه پهلوی، سنت عزاداری و روضهخوانی در بین مردم رواج کامل داشت، و در شهرستانهـا همـواره مراسـم گرمتر از تهران بود.
عزیزالسلطان که در سال ۱۳۳۴ قمری در تبریز به سر میبرد، در گزارش خود از عزاداری مردم تبریز مینویسد: «وضع عزاداری
تبریز غیر از تهران است؛ اولا از روز یازدهم
ذیحجه شـروع به دسته شاه حسینی میکنند. از اول محرم دستههای زیاد راه میافتند و مشغول سینه زدن میشوند و توی بازارهای تنگ تبریز از شدت دسته راه نیست که آدم عبور بکند. خیلی جمعیت زیاد میشود. همینطور رفته رفته روز به روز زیاد میشود تا روز
عاشورا».
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۴۳۵-۴۳۷.
