حق آزادی مذهب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حق آزادی مذهب، (Right to Freedom of Religion) از جمله اصطلاحات
حقوق بشری در عرصه بین‌الملل است. نگاهی اجمالی به
اسنادی که در ارتباط با حقوق بشر و آزادی‌های اساسی تدوین شده‌اند نشان می‌دهد که در بسیاری از آن‌ها به نوعی به حق آزادی مذهب یا ممنوعیت تبعیض براساس مذهب تصریح شده است اما تاکنون در هیچ‌یک از آن اسناد واژه «مذهب» مورد تعریف قرار نگرفته است.
تاکنون در هیچ‌یک از آن اسناد واژه «مذهب» مورد تعریف قرار نگرفته است. حتی برخی از نهادهای ناظر بر برخی از اسناد، نظیر
کمیته حقوق بشر که بر مقررات مندرج در
میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶) نظارت می‌کند و توسعه‌ها و تبیین‌های زیادی را در خصوص برخی از حقوق مندرج در میثاق مذکور انجام داده است تاکنون هیچ تعریفی از این واژه ارایه نکرده است.
برخی از فرهنگ‌های حقوقی، واژه مذهب را تعریف کرده‌اند. به‌عنوان نمونه در یکی از تعاریف آمده است: «عناصر ضروری مذهب عبارتند از معتقد بودن به
خداوند و پرستش خدا.» اما به‌نظر نمی‌رسد که این تعاریف را بتوان به‌عنوان امری اجماعی پذیرفت.
بنابراین نظام بین‌المللی حقوق بشر و اسناد مربوطه بدون آن‌که تعریفی از مذهب ارایه نمایند در قالب چند اصطلاح نظیر مذهب،
عقیده (Belief)
فکر (Thought) و
وجدان (conscience) از یک مجموعه از حقوق و آزادی‌های مربوط به بشر حمایت نموده‌اند.
چنین امری به‌جهت ایجاد یک وفاق عام در خصوص پذیرش اسناد مربوط و همچنین دشواری تعریف این واژگان در قالب حقوقی صورت پذیرفت که البته هدف اولی که همان جلوگیری از اختلافات سیاسی و ایجاد یک وفاق عام در حمایت از این اسناد بوده، هدف اصلی عدم تعریف این واژگان و گنجاندن آن‌ها بوده است.
اسناد زیادی وجود دارند که در آن‌ها از آزادی مذهب حمایت شده است، این اسناد عبارتند از:
حمایت از آزادی مذهب در نظام بین‌الملل حقوق بشر دارای پیشینه‌ای طولانی و پیجیده در سطوح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است که به‌طور مشخص می‌توان سه دوره را از یکدیگر تفکیک نمود. در دوره نخست بحث از حمایت از
اقلیت‌های مذهبی (Religious Minorities) مطرح است و در دوره دوم بحث از
حقوق فردی (Individual Rights) و
اصل عدم تبعیض براساس مذهب (Non-Disrimination) و در دوره سوم مباحث مربوط به چالش‌های نوین درباره اجرای کامل مذهب مطرح است.
تعداد اسنادی که در آن‌ها به حق آزادی مذهب و ممنوعیت تبعیض بر اساس مذهب تصریح شده است به حدی زیاد است که جمع‌آوری و بیان همه آن‌ها امری دشوار است، اما مهم‌ترین مواردی که در آن‌ها به این امر تصریح شده است عبارتند از:
این موارد در زمره اسناد بین‌المللی هستند که در آن‌ها به حق آزادی مذهب یا ممنوعیت تبعیض براساس مذهب تصریح شده است تاکنون هیچ معاهده الزام‌آوری به‌طور خاص در خصوص آزادی مذهب به‌تصویب نرسیده است و تنها یک اعلامیه به‌طور خاص در این موضوع تصویب شده است.
در سطح منطقه‌ای نیز حق آزادی مذهب در اسناد زیادی ذکر شده که برخی از آن‌ها عبارتند از:
بند ۱ ماده ۹۰ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر؛
ماده ۳ اعلامیه آمریکایی حقوق و وظایف بشر؛
ماده ۸ منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت‌ها
و اسناد متعدد دیگری تضمین شده است.
مطابق اسناد حقوق بشر، داشتن حق آزادی مذهب، حقی مطلق است و در زمره حقوق غیرقابل انحراف (غیرقابل تعلیق) است که تحت شرایط و اوضاع و احوال نباید به حال تعلیق درآید یا مورد تعرض قرار گیرد.
اما در حوزه بیرونی و جلوه خارجی این حق که مربوط به حق اظهار مذهب می‌شود حق آزادی مذهب مطلق نیست و دارای قیودات و شرایطی است.
از جمله محدودیت‌هایی که برای آزادی اظهار مذهب به‌موجب قانون می‌توان در نظر گرفت مربوط به حمایت از امنیت، نظم، سلامت یا اخلاق عمومی یا حقوق و آزادی‌های اساسی دیگران است که البته اعمال چنین محدودیت‌هایی باید ضروری باشد.
از آن‌جایی که میان آزادی مذهب، عقیده و فکر و وجدان ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و در بیشتر اسناد این حقوق و آزادی‌ها تحت یک عبارت گنجانده شده‌اند لذا جهت یک برداشت کلی از این مجموعه حقوق، مستلزم مراجعه به واژگان مرتبط آن‌ها است.
مهم‌ترین چالش‌هایی که در خصوص حق آزادی مذهب از رویکرد نظام بین‌الملل حقوق بشر با دیدگاه اسلامی مطرح است مربوط به مساله
ارتداد و آزادی اظهار مذهب و به رسمیت شناختن فرقه‌ها و مذاهب می‌باشد.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حق آزادی مذهب»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۴/۰۲/۲۰.
