حسین بن محمد حلوانی (مقالهدوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حسین بن محمد حلوانی (زنده در
۴۸۱ هـ.ق) از دانشمندان و محدثان شیعه در قرن پنجم (هجری قمری) بود.
او از شاگردان
سید مرتضی علمالهدی،
ابویعلی جعفری و
ابوالقاسم علی بن شیخ مفید بود و به تدریس حدیث و علوم دینی در
بغداد پرداخت.
در سال ۴۸۱ (هجری قمری) در منزل خود در کرخ بغداد حدیث املاء میکرد.
وی آثار متعددی در زمینه حدیث و فضایل اهلبیت تألیف کرد، از جمله
الدار،
السقیفه،
الجملو
الصفین.
برخی منابع کتاب
مقصد الراغب الطالب فی فضائل علی بن ابیطالب (علیهالسلام) را به او نسبت دادهاند.
ابوعبداللّه حسین بن محمد بن حسن بن نصر حُلْوانی شیبانی از دانشمندان و محدثان شیعه در قرن پنجم (هجری قمری) است که در ثبت مشخصات و آثار او در منابع، اشتباهاتی رخ داده است.
ایشان در سال ۴۲۹ (هجری قمری) و ۵۲ سال پس از آن، یعنی در سال ۴۸۱ (هجری قمری) در بغداد بوده و به تحصیل و تدریس اشتغال داشته است؛ بنابر این او در بغداد میزیسته و چون معاصر
شیخ طوسی (م
۴۶۰ هـ.ق) بوده، دور از واقع نیست که از این عالم بزرگ شیعه نیز بهره برده باشد؛ زیرا هر دو تا زمان هجرت شیخ طوسی به نجف حدود
۴۴۸ (هجری قمری) در کرخ بغداد بودند و قاعدتاً باید مراوده داشته باشند؛ به ویژه که منزل شیخ، محل رفت و آمد دانشمندان شیعه و سنی بود و علاوه بر شرکت علمای سنی، حدود سیصد تن از مجتهدان
شیعه در محضر درس او حضور مییافتند.
حلوانی از شاگردان
علم الهدی سید مرتضی (م
۴۳۶ هـ.ق) بوده و بر اساس گزارشی، او در
رمضان سال
۴۲۹ (هجری قمری) در خانه سید مرتضی واقع در محله «برکة زلزل» در غرب
بغداد، در مجلس درس سید حضور داشته و حدیث آموخته است.
در سال
۴۲۵(هجری قمری) نیز از
ابوالحسن علی بن مظفر بن بدر علامه بندینجی بهره برده است.
همچنین از شاگردان
ابویعلی جعفری محمد بن حسن بن حمزه طالبی (م
۴۶۳ هـ.ق) و ابوالقاسم علی پسر شیخ مفید بود و از آن دو روایت دارد.
وی پس از رسیدن به درجاتی از علم و دانش به تدریس آموختههای خود پرداخت.
بنا به گفته منابع،
حسین بن محمد در اول ماه
ربیع الآخر سال ۴۸۱ (هجری قمری) در منزل خود در کرخ بغداد، املای حدیث میکرده و کسانی همانند
علی بن حسین بن علی رازی از او حدیث فرا گرفتهاند.
ابوزکریا یحیی بن علی خطیب تبریزی (م
۵۰۲ هـ.ق) شاگرد دیگر او است.
بعضی منابع به وی لقب رییس دادهاند
که وجه آن روشن نیست.
حسین حلوانی تألیفات و نوشتههایی داشته است که عبارتاند از:
• الدار؛
• السقیفه؛
• الجمل؛
• الصفین؛
• مثالب الادعیاء؛
• اللوامع؛
• نهج النجاة فی فضائل امیرالمؤمنین و ائمة الطاهرین من ذریته (صلواتاللهعلیهماجمعین)؛
سید ابن طاووس کتاب اخیر را داشته و تاریخ نگارش آن را سال
۳۷۵ (هجری قمری) ذکر کرده است.
که با توجه به مطالب پیش گفته، قطعاً تصحیف رخ داده و احتمالاً ۴۷۵ (هجری قمری) درست است. گویا بنای حلوانی در این کتاب آن بوده که فضایل
امام علی (علیهالسلام) را تنها از کتب اهل سنت نقل کند.
• نزهة الناظر و تنبیه الخاطر؛ این کتاب موجود و چاپ شده است و حلوانی ادعا کرده با وجود این کتاب، به کتابهای
ابن مقفع،
علی بن عبیده ریحانی و سهل بن هارون نیازی نیست.
• مقصد الراغب الطالب فی فضائل علی بن ابیطالب علیهالسلام؛ این کتاب از آثار او شمرده شده است.
نویسنده این کتاب روشن نیست؛ ولی از دانشمندان سده ششم و هفتم (هجری قمری) بوده است؛ چون او در این کتاب از بسیاری از اعلام این دو قرن همانند
ابن جوزی (م
۵۹۷ هـ.ق)،
ابن طبرزد (م
۶۰۷ هـ.ق) (هجری قمری) و
ابوالخیر بن ابیالمعمر تبریزی (م
۶۳۶ هـ.ق) روایت نقل کرده است.
که نشان میدهد تا نیمه نخست قرن هفتم زنده بوده است؛ اما چون در مقصد الراغب، شماری از سخنان ائمه (علیهمالسلام) و بخش کامل «لمع من اقوال الامام الحجه بن الحسن علیهماالسلام» و خطبه پایانی
نزهة الناظر به نقل از حلوانی نقل شده و از خود حلوانی نیز نام برده شده است.
این اشتباه رخ داده و مقصد الراغب به وی منسوب شده است. منشأ این اشتباه
بحار الأنوار است که آن را تألیف حسین بن محمد بن حسن دانسته
و چون در کتاب مقصد الراغب، روایاتی به صورت مرسل از ابراهیم بن علی بن ابراهیم بن هاشم وجود دارد، مرسل بودن آنها درک نشده و زمان مؤلف نزدیک به عصر
شیخ صدوق (م
۳۸۱ هـ.ق) تصور شده و خود نویسنده مقصد از شاگردان
ابراهیم بن علی بن ابراهیم قمی قلمداد شده است.
همین سوء برداشت به منابع بعدی هم سرایت کرده و آن را تکرار کرده اند. علاوه بر آن نویسنده مقصد الراغب را مقدم بر نویسنده نزهة الناظر دانستهاند.
پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین بن محمد حلوانی»، ج۳، ص۱۳۶-۱۳۷.