حاج‌آقا مجتبی کلهری تهرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![]()
مجتبی کلهری تهرانی مشهور به آقا مجتبی تهرانی (۱۳۱۶-۱۳۹۱ش)، از علمای معاصر
شیعه،
فقیه،
اصولی، استاد
اخلاق، از
مراجع تقلید و از شاگردان
امام خمینی بود. وی سال‌ها به تدریس
خارج فقه و
اصول و دروس اخلاق در
حوزه علمیه تهران اشتغال داشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد و آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت. وی در ۱۳ دی ماه سال ۱۳۹۱ شمسی درگذشت و در حرم
عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.
مجتبی تهرانی از علمای معاصر شیعه بود که در حوزه‌های علمیه
تهران،
مشهد و
قم به تحصیل علوم دینی پرداخت و از محضر اساتیدی همچون امام خمینی بهره برد. وی سال‌ها به تدریس خارج فقه و اصول و دروس اخلاق در حوزه علمیه تهران اشتغال داشت و شاگردان بسیاری تربیت کرد. این نوشتار به بررسی زندگینامه، تحصیلات، اساتید، فعالیت‌های علمی و فرهنگی و آثار مجتبی تهرانی می‌پردازد.
مجتبی تهرانی در سال ۱۳۱۶ شمسی مطابق با ۱۳۵۶ قمری در
تهران متولد شد. پدر وی،
عبدالعلی تهرانی، از از علمای تهران و از شاگردان
عبدالکریم حائری و از دوستان نزدیک
محمدعلی شاه‌آبادی بود. پدرش در زمان حکومت
پهلوی اول، به اقامه جماعت در مسجد جامع بازار تهران مشغول بود. جد وی،
غلامحسین مجتهد تهرانی، در جریان
نهضت مشروطه به
شهادت رسید و در صحن
عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد. برادر بزرگتر وی،
مرتضی تهرانی، نیز از شاگردان برجسته امام خمینی،
سید حسین بروجردی و
علامه طباطبایی بود.
مجتبی تهرانی تحصیل علوم دینی را از کودکی آغاز کرد. در سن پنج سالگی به مکتب رفت و در ده سالگی بخشی از مقدمات را در مدرسه حاج ابوالفتح تهران و
حوزه علمیه مروی گذراند. سپس به
مشهد مهاجرت کرد و دروس مقدمات را ادامه داد. وی به‌طور خصوصی از محضر
ادیب نیشابوری بهره برد. در سال ۱۳۳۴ شمسی در سن ۱۸ سالگی به
حوزه علمیه قم مهاجرت کرد و دروس سطح را به اتمام رساند.
مجتبی تهرانی در حوزه‌های علمیه تهران، مشهد و قم از محضر اساتید برجسته‌ای بهره برد که از جمله آنان می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:
• ادیب نیشابوری (ادبیات)؛
• سید حسین بروجردی (فقه و اصول)؛
• امام خمینی ( فقه، اصول، اخلاق، فلسفه و عرفان)؛
• سید محمدرضا گلپایگانی (فقه و اصول)؛
• علامه طباطبایی (فلسفه و عرفان)؛
• سید محمد داماد (فقه و اصول)؛
• میرزا حسن فرید (فقه و اصول)؛
• سید محسن حکیم (فقه و اصول)؛
• سید ابوالقاسم خویی (فقه و اصول).
مجتبی تهرانی با جدیت و پشتکار بسیار، دروس سطح را به سرعت تمام کرد و در دروس خارج اساتیدی چون امام خمینی، سید حسین بروجردی، سید محمدرضا گلپایگانی، علامه طباطبایی، سید محمد داماد و میرزا حسن فرید حضور یافت. وی در دوران تحصیل سطح، دو بار کتاب
وسائل‌الشیعه را مطالعه کرد و در سن ۲۵ سالگی به درجه
اجتهاد رسید.
ایشان با اجازه امام خمینی، تقریرات دروس بیع وی را جمع‌آوری و منتشر کرد. همچنین کتاب
مکاسب محرمه و دو جلد رسائل اصولی امام خمینی را تنظیم و منتشر کرد. او همچنین
رساله عملیه و
مناسک حج امام خمینی را جمع‌آوری و تنظیم کرد که در سال ۱۳۴۳ شمسی به چاپ رسید.
مجتبی تهرانی در سال ۱۳۴۷ شمسی به نجف اشرف مهاجرت کرد و از محضر امام خمینی،
سید محسن حکیم و
سید ابوالقاسم خویی بهره برد. وی در سال ۱۳۴۹ شمسی به دستور امام خمینی به تهران بازگشت و به برگزاری جلسات اخلاق و تفسیر برای جوانان انقلابی پرداخت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از پذیرش مسئولیت‌های اجرایی خودداری کرد و به تربیت نیروهای انسانی برای انقلاب اسلامی همت گماشت. او از سال ۱۳۵۱ شمسی به اقامه نماز جماعت در مسجد جامع بازار تهران پرداخت و درس خارج خود را در سال ۱۳۵۷ شمسی در منزل خود آغاز کرد و در سال ۱۳۶۴ شمسی به مدرسه مروی منتقل کرد. وی بیش از سی و دو مرتبه
کتب اربعه شیعه را مرور کرد و تسلط بالایی بر روایات و متون فقهی داشت.
مجتبی تهرانی در اواخر سال ۱۳۴۹ به دستور امام خمینی به
ایران بازگشت و در تهران سکونت اختیار کرد. وی بی‌درنگ به تدریس پرداخت و یک دور
رسائل،
مکاسب و
کفایه را درس داد. از سال ۱۳۵۱ ضمن اقامه جماعت در مسجد جامع بازار، درس
اخلاق و
تفسیر گفت و از سال ۱۳۵۵ درس خارج خود را شروع کرد. ایشان درس خارج را از «
طهارت» و «
صلات» شروع کردند و بعدها چند دوره
ولایت فقیه گفتند. «بیع» و «
مکاسب محرمه» را از آغاز تا پایان تدریس کردند و چند سال «قضا» گفتند. چند سالی هم «
خمس» و «
انفال» درس دادند و کمی هم «
نکاح» را بیان کردند.
وی در جلسات درس خارج فقه و اصول خود عنایت ویژه‌ای به آرای امام خمینی داشت و در شمار مراجع تقلید معدودی بود که کتاب
تحریرالوسیله را مبنای درس خارج فقه خود قرار داده‌اند.
مجموعه زحمات علمی آقا مجتبی تهرانی در طول حیاتشان، شامل سلسله جلسات اخلاق و معارف اسلامی (۲۰۰۰ جلسه)، اصول عقاید (۲۰۰جلسه)، سلسله مباحث سیر و سلوک‌الی‌الله (۵۶۰ جلسه)، مجموعه بیانات پیرامون تفسیر
قرآن کریم (۵۰۰ جلسه) و تدریس تخصّصی دروس خارج فقه و اصول (۳۵۰۰ جلسه)، است که توسط مؤسسۀ پژوهشی فرهنگی مصابیح الهدی جمع‌آوری شده است. همچنین بیش از ۸۵ جلد آثار اخلاقی، تفسیری و معارف الهی از ایشان به چاپ رسیده است که برخی آثار خود بین (۵-۱۰ جلد) می‌باشد.
مجتبی تهرانی در پی آغاز نهضت امام خمینی همگام با سایر انقلابیون پا به عرصه مبارزه گذاشت. ایشان در تظاهرات مردم تهران روز سه‌شنبه ۲ بهمن ۱۳۴۱ که با همراهی
سید احمد خوانساری برپا شد، شرکت داشت. همچنین اعلامیه امام خمینی در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۴۱ به وسیله ایشان به چاپ رسید. علاوه بر این اعلامیه‌ای که با امضای ۹ تن از علما و مراجع قم، از جمله امام خمینی همراه بود، نیز به وسیله مجتبی تهرانی چاپ و پخش شد. از دیگر اقدامات مجتبی تهرانی در حمایت از امام خمینی، اقدام به تنظیم و سپس انتشار توضیح‌المسائل ایشان بود. ایشان پس از شهادت
سید مصطفی خمینی در
نجف، اولین کسی بود که در فضای خفقان حکومت
پهلوی دوم برای ایشان مجلس ختم برگزار کرد. پس از دستگیری امام خمینی در سحرگاه
پانزده خرداد ۴۲، مجتبی تهرانی برای حفظ جان ایشان از آسیب احتمالی رژیم و برای تثبیت مرجعیت ایشان تلاش گسترده‌ای انجام داد. همچنین امضای نامه سرگشاده فضلا و مدرسین حوزه علمیه قم به هیئت دولت از دیگر اقدامات وی در این زمان بود.
اسناد و مکاتبات
ساواک نشان از آن دارد که مجتبی تهرانی به خصوص بعد از برگشت از نجف یکی از نمایندگان مهم امام خمینی در تهران بود که علاوه بر جمع‌آوری وجوهات و ارسال آن‌ها برای ایشان در نجف، واسطه تبادل پیام بین ایشان و مردم نیز بودند. از دیگر فعالیت‌های سیاسی مجتبی تهرانی تلاش برای نجات جان اعضای
حزب مؤتلفه اسلامی در ماجرای
ترور حسنعلی منصور است. از آن جایی که احتمال
اعدام دستگیرشدگان می‌رفت، مجتبی تهرانی سراغ علمای ایران و نجف رفت تا واسطه شوند و جلوی اعدام آن‌ها را بگیرند.
آقا مجتبی تهرانی در ۱۳ دی ماه ۱۳۹۱ شمسی در تهران به علت عارضه قلبی درگذشت و در حرم
عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد. در پی رحلت مجتبی تهرانی، مراجع عظام و مقامات کشوری در پیام‌های جداگانه‌ای ارتحال این عالم ربانی را تسلیت گفتند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در پیام تسلیتی درگذشت این عالِم عامِل ربانی و معلم اخلاق را ضایعه‌ای برای حوزه علمیه و روحانیت و جامعه مذهبی تهران خواندند و این مصیبت را به بازماندگان بیت شریف ایشان تسلیت گفتند.
•
مصابیح الهدی؛ دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی، درباره استاد. •
مرکز بررسی اسناد تاریخی، مروری بر زندگی علمی و فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله مجتبی تهرانی. •
پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «نیم نگاهی به حیات طیبه آقا مجتبی تهرانی»، تاریخ بازیابی۹۶/۰۸/۱۶. •
پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، برگرفته از مقاله «آیت‌الله آقا مجتبی تهرانی به روایت اسناد ساواک»، تاریخ بازیابی۹۶/۰۸/۱۶.
