• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابویعلی جعفری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ابویعلی جعفری۴۶۳ هـ.ق) از فقها و متکلمان برجسته امامیه و از نوادگان جعفر طیار بود.
او از شاگردان ممتاز شیخ مفید و داماد وی بود که پس از او کرسی تدریسش را در اختیار گرفت و در فقه و کلام مرجعیت یافت.
وی همچنین از محضر ابوعبداللّه غضائری بهره برد و شاگردانی همچون سلیمان بن حسن صهرشتی داشت.
ایشان آثار متعددی در فقه، کلام و تفسیر نگاشت.
درباره تاریخ وفات او اختلاف نظر وجود دارد، اما مشهورترین گزارش سال ۴۶۳ (هجری قمری) را ذکر کرده است. در بغداد به خاک سپرده شد.



ابویعلی محمد بن حسن بن حمزه جعفری طالبی بغدادی از بزرگان فقها و متکلمان امامیه و از نوادگان جعفر طیار (علیه‌السلام) بود.
بنابر اساتید و شاگردانش تولد او در دهه‌های آخر قرن چهارم (هجری قمری) اتفاق افتاده باشد.



ابویعلی یکی از برجسته‌ترین و ممتازترین شاگردان شیخ مفید (م ۴۱۳ هـ.ق) و داماد او بود.
که پس از وی به جای او نشست و کرسی تدریس او را در اختیار گرفته و در مسائل فقهی و کلامی مرجع خاص و عام گردید.
وی همچنین از محضر ابوعبداللّه حسین بن عبیداللّه غضائری۴۱۱ هـ.ق) نیز بهره برده و از او روایت کرده است.



محمد بن حسن افرادی چون ابوالحسن بن هلال عمانی، ابومنصور بن احمد و سلیمان بن حسن صهرشتی که از مشاهیر شاگردان شیخ طوسی نیز بوده، در زمره شاگردان و راویان وی محسوب می‌شوند.



ابویعلی جعفری هنگام وفات سید مرتضی در سال ۴۳۶ (هجری قمری) همراه با نجاشی و سلار دیلمی (م۴۶۳هـ.ق) متولی غسل سیدمرتضی شدند.
[۴۵] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ج۱، ص۴۰۴.
که این می‌تواند نشان از جایگاه بلند او در میان علما و مردم باشد.



از ابن حسن، ذهبی و بعضی دیگر از منابع اهل تسنن یاد کرده و می‌گویند: وی شاگرد و داماد شیخ مفید و همچنین شاگرد سید مرتضی بود.
شیخ مفید کتابخانه خود را در اختیار او گذاشته بود و از ممتازترین شاگردان شیخ مفید در علم فقه، اصول و کلام به شمار می‌رفت. وی آگاه و عالم به قرائت‌های مختلف نیز بود.
ذهبی سپس از تاریخ ابن ابی‌طی نقل می‌کند که ابویعلی که از صلحا و عُبّاد طایفه امامیه نیز بوده است.



طالبی در منابع متقدم شیعی اثری از او نیست و منابع متأخر شیعی نیز عموماً شرح حال او را از ذهبی و برخی از منابع اهل تسنن گرفته‌اند، به نظر می‌رسد وی همان ابویعلی محمد بن حسن بن حمزه جعفری باشد که ذهبی یا ابی ابی‌طی به اشتباه از او با عنوان حمزه بن محمد یاد کرده و وفات او را در سال ۴۶۵ (هجری قمری) دانسته‌اند.



ابن حسن در مورد وفاتش رجال نجاشی روز شنبه شانزدهم رمضان سال ۴۶۳ (هجری قمری) ذکر شده است. این در حالی است که به گفته علامه، نجاشی در سال ۴۵۰ (هجری قمری) درگذشته است.
[۷۰] حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۲۱.

بنابر این باید یکی از دو تاریخ اشتباه باشد. برخی معتقدند با توجه به این‌که نسخه صحیحه‌ای از رجال نجاشی نزد علامه بوده و خود علامه
[۷۲] حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۱۶۴.
و همچنین ابن داود و ابن اثیر وفات جعفری را در سال ۴۶۳ (هجری قمری) ذکر کرده‌اند، تاریخ ۴۶۳ (هجری قمری)برای وفات جعفری صحیح است و باید علامه در تاریخ وفات نجاشی اشتباه کرده باشد و لابد وفات نجاشی بعد از سال ۴۶۳ (هجری قمری) رخ داده است.
[۷۵] خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث،ج۱۵، ص ۲۱۱- ۲۱۲.

در مقابل، برخی دیگر تاریخ وفات نجاشی را در سال ۴۵۰ (هجری قمری) صحیح دانسته و معتقدند باید جعفری قبل از سال ۴۵۰ (هجری قمری) یعنی در سال ۴۳۳ (هجری قمری) یا غیر آن درگذشته باشد.
ولی بعید نیست هر دو تاریخ (وفات نجاشی در سال ۴۵۰ (هجری قمری) و وفات جعفری در سال ۴۶۳ (هجری قمری)) صحیح باشد؛ زیرا به نظر می‌رسد ذکر تاریخ وفات جعفری در این سال در اصل از قلم نجاشی نبوده، بلکه از حواشی کتاب رجال نجاشی بوده که به مرور زمان به تحریف یا اشتباه نُساخ، داخل متن گردیده است.
[۷۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص ۱۵۹.

آن‌چه این موضوع را تأیید می‌کند این است که نجاشی در ذکر کتاب‌های جعفری از دو کتاب او به نام التکمله و الموجز فی التوحید نام می‌برد و می‌گوید: «موقوف علی التمام» و منظور او این است که امید اتمام نگارش این کتاب از طرف مؤلف می‌رود؛ بنابراین معلوم می‌شود هنگامی که نجاشی شرح حال او را می‌نوشته، جعفری در قید حیات بوده است و ذکر وفات تاریخ جعفری در سال ۴۶۳ (هجری قمری) از حواشی متن است.
در غیر این صورت اگر ذکر این تاریخ را از جانب نجاشی بدانیم و بگوییم بعد از وفات او در سال ۴۶۳ (هجری قمری)، نجاشی به نگارش شرح حال او مشغول بوده، طبعاً باید به جای تعبیر «موقوفٌ علی التمام» تعبیر «لم یُتم» را که بیانگر ناتمام بودن کتاب است، ذکر می‌کرد.
مؤید دیگر بر این‌که ذکر این تاریخ از جانب نجاشی نیست، این‌که نجاشی قبل از پرداختن به شرح حال محمد بن حسن جعفری از شیخ الطائفه محمد بن حسن طوسی (م ۴۶۰ هـ.ق) یاد کرده
[۸۲] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ج۱، ص۴۰۴.
و اگر در این تاریخ یعنی سال ۴۶۳ (هجری قمری) زنده بوده، باید در ذکر شرح حال شیخ طوسی، وفات او را در سال ۴۶۰ (هجری قمری) متذکر می‌شد و حال آن‌که سخنی از وفات او به میان نیاورده است.
[۸۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص ۱۵۹.




طالبی بغدادی آثار متعددی از او به جا مانده است، که آن آثار عبارت‌اند از:
• جواب المسألة الواردة من صیداء؛
• جواب مسألة اهل موصل؛
• السمألة فی مولد صاحب الزمان (علیه‌السلام)؛
• السمألة فی الرد علی الغلاة؛
• المسألة فی اوقات الصلاة؛
• التکمله؛
• الموجز فی التوحید؛
• مسألة فی ایمان آباء النبی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)؛
• مسألةٌ فی المسح علی الرجلین؛
• مسألةٌ فی العقیقه؛
• جواب المسائل الواردة من طرابلس؛
• جواب المسائل (ایضاً من هناک)؛
• المسألة فی ان الفعال غیر هذه الجمله؛
• جواب المسائل الوارة من الحائر الحسینی (علیه‌السلام)؛
• اجوبة مسائل شتی فی فنون من العلم؛
• النکت فی الامامه؛
• اخبار المختار؛
• الأمالی در حدیث؛
• تفسیر القرآن.
برخی کتاب نزهة الناظر و تنبیه الخاطر را نیز به وی نسبت داده‌اند. با این‌که این کتاب، تألیف ابوعبداللّه حسین بن محمد حسن بن نصر حلوانی از اعلام قرن پنجم (هجری قمری) است؛ چنان که در اواخر این کتاب به نام مؤلف (حلوانی) تصریح شده و خود حلوانی نیز در همین کتاب معنا و تفسیر حدیثی را از ابویعلی جعفری روایت کرده است. و اگرچه ابن شهرآشوب این کتاب را در فهرست تألیفات جعفری ذکر کرده، وی در جایی دیگر همین کتاب را برای حسین بن محمد حلوانی ذکر می‌کند.



جعفری در مورد تاریخ وفاتش مشهورترین گزارش سال ۴۶۳ (هجری قمری) را ذکر شده است. پس از وفات، در بغداد در خانه‌اش به خاک سپرده شد.
بعضی می‌گویند: در سال ۴۶۵ (هجری قمری) درگذشت و خلق عظیمی در تشییع جنازه او شرکت کردند.
نجاشی وفات او را روز شنبه شانزدهم رمضان سال ۴۶۳ (هجری قمری) ذکر شده است.
(دیگر منابع:
[۱۸۴] علی‌یاری تبریزی، ملاعلی، بهجة الآمال، ج۶، ص۳۴۳.
[۱۸۹] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۸۶.
[۱۹۰] قمی، عباس، فوائد الرضویه، ص۴۵۶.
)



۱. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۱۳۷.    
۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۳۰، ص۴۶۶.    
۳. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۶.    
۴. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۴.    
۵. ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، ص۴۶.    
۶. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۱۳۷.    
۷. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۹۱.    
۸. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۹. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۳۰، ص۴۶۶.    
۱۰. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۶.    
۱۱. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۱۲. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۱۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۱، ص۱۶۷.    
۱۴. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۷.    
۱۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۱، ص۱۶۶.    
۱۶. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۰۸.    
۱۷. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۱۵.    
۱۸. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۹۱.    
۱۹. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۲۰. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۳۰، ص۴۶۶.    
۲۱. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۵۳۲.    
۲۲. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۶.    
۲۳. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۲، ص۳۴۴.    
۲۴. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۲۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۳۴۳.    
۲۶. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۰۸.    
۲۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۱، ص۱۶۷.    
۲۸. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۳۶۰.    
۲۹. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۵۱.    
۳۰. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۱۴.    
۳۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۱۳۵.    
۳۲. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۳۳. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۹۱.    
۳۴. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۴۹۹.    
۳۵. بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ص۱۲۶.    
۳۶. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۳۷. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۷.    
۳۸. صدر، سید حسن، الشیعة و فنون الإسلام، ص۷۴.    
۳۹. ابن عنبه، احمد بن علی، عمدة الطالب، ص۴۶.    
۴۰. مکی عاملی، شمس‌الدین بن محمد، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد‌، ص۷۱.    
۴۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۱۳۵.    
۴۲. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ص۱۵.    
۴۳. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۴۴. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۱۳۵.    
۴۵. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ج۱، ص۴۰۴.
۴۶. بحرالعلوم، سید محمدمهدی بن مرتضی، الفوائد الرجالیة، ج۲، ص۳۷.    
۴۷. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۴۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۳۴۳.    
۴۹. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۱۵.    
۵۰. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۲۳۷.    
۵۱. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۱، ص۱۶۶.    
۵۲. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۵۳. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۳۶۰.    
۵۴. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۰۸.    
۵۵. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۵۳۲.    
۵۶. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۳۶۰.    
۵۷. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۵۱.    
۵۸. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۱۴.    
۵۹. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۰۸.    
۶۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۱، ص۱۶۷.    
۶۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۳۶۰.    
۶۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۱، ص۱۶۷.    
۶۳. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۶۴. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۶۵. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۵۱.    
۶۶. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۱۴.    
۶۷. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۹.    
۶۸. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۶۹. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۷.    
۷۰. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۲۱.
۷۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۴.    
۷۲. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، ص۱۶۴.
۷۳. ابن داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۱۶۸.    
۷۴. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۲۲۷.    
۷۵. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث،ج۱۵، ص ۲۱۱- ۲۱۲.
۷۶. تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۱۹۵.    
۷۷. حسینی تفرشی، سید مصطفی، نقد الرجال، ج۴، ص۱۷۴.    
۷۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص ۱۵۹.
۷۹. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۱۴.    
۸۰. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۸۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
۸۲. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ج۱، ص۴۰۴.
۸۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص ۱۵۹.
۸۴. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۸۵. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۸۶. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۸۷. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۸۸. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۸۹. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۹۰. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۹۱. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۹۲. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۹۳. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۹۴. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۹۵. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۹۶. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۹۷. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۹۸. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۹۹. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۰۰. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۰۱. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۰۲. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۰۳. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۰۴. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۰۵. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۱۰۶. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۰۷. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۰۸. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۰۹. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۱۰. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۱۱. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۱۲. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۱۳. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۱۴. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۱۵. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۱۶. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۱۷. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۱۱۸. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۱۹. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۲۰. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۲۱. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۲۲. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۱۲۳. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۲۴. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۲۵. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۲۶. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۲۷. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۲۸. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۲۹. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۳۰. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۱۳۱. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۱۳۲. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۳۳. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۳۴. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۳۵. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۳۶. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۳۷. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۳۸. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۳۹. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۴۰. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۴۱. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۱۴۲. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۴۳. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۴۴. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۴۵. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۴۶. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۸.    
۱۴۷. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۴۸. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۳۶.    
۱۴۹. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۵۰. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۱۵۱. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۷۳.    
۱۵۲. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۱۵۳. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۴۹۹.    
۱۵۴. محدّث نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة مستدرک الوسائل، ص۱۹۲.    
۱۵۵. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۳۶.    
۱۵۶. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۵۷. حلوانی، حسین بن محمد، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص۹۸.    
۱۵۸. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۳۶.    
۱۵۹. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۹۱.    
۱۶۰. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۶۱. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۶۲. بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ص۱۲۶.    
۱۶۳. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۶۴. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۹.    
۱۶۵. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۱۶۶. صدر، سید حسن، الشیعة و فنون الإسلام، ص۷۴.    
۱۶۷. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۱۳۵.    
۱۶۸. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۶۹. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۹۱.    
۱۷۰. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۷۱. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۷.    
۱۷۲. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۵۰۰.    
۱۷۳. بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ص۱۲۶.    
۱۷۴. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۵.    
۱۷۵. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۱۰۸.    
۱۷۶. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۲، ص۳۶۰.    
۱۷۷. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۵۱.    
۱۷۸. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۲، ص۲۱۴.    
۱۷۹. نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۴.    
۱۸۰. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۷.    
۱۸۱. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۶، ص۱۳۷.    
۱۸۲. اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۹۱.    
۱۸۳. قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۱۸۵.    
۱۸۴. علی‌یاری تبریزی، ملاعلی، بهجة الآمال، ج۶، ص۳۴۳.
۱۸۵. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۶، ص۳۵۴.    
۱۸۶. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۳۰، ص۴۶۶.    
۱۸۷. افندی، عبدالله بن عیسی‌بیگ، ریاض العلماء، ج۵، ص۵۳۲.    
۱۸۸. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۶.    
۱۸۹. قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۱، ص۱۸۶.
۱۹۰. قمی، عباس، فوائد الرضویه، ص۴۵۶.
۱۹۱. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۲، ص۳۴۴.    
۱۹۲. امینی، عبدالحسین، الغدیر، ج۴، ص۲۷۰.    
۱۹۳. شیرازی، سید علی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طبقات الشیعة، ص۴۹۹.    
۱۹۴. بحرالعلوم، سید محمدمهدی بن مرتضی، الفوائد الرجالیة، ج۲، ص۳۷.    
۱۹۵. بحرالعلوم، سید محمدمهدی بن مرتضی، الفوائد الرجالیة، ج۳، ص۳۱۳.    
۱۹۶. بروجردی، سید علی، طرائف المقال، ص۱۲۶.    
۱۹۷. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۶۷.    
۱۹۸. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۲۲۴.    
۱۹۹. الجنة العلمیة فی مؤسسة الإمام الصادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۲۷۷.    
۲۰۰. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۰۱.    
۲۰۱. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۱۳۱.    
۲۰۲. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۲۱.    
۲۰۳. صدر، سید حسن، الشیعة و فنون الإسلام، ص۷۴.    
۲۰۴. بصری، احمد بن عبدالرضا، فائق المقال، ص۱۴۸.    
۲۰۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۳۴۳.    
۲۰۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۴.    
۲۰۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۵۸.    
۲۰۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه،، ج۴، ص۴۰۸.    
۲۰۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۱۹۳.    
۲۱۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۱۸.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابویعلی جعفری»، ج۳، ص۳۰۹.






جعبه ابزار