• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن حسول همدانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





ابن حسول همدانی (م حدود ۴۵۰ هـ.ق) ادیب، دبیر، شاعر و وزیر دوره آل‌بویه بود که اصالتش از همدان و پرورش‌یافتهٔ ری بود.
او از شاگردان بزرگانی چون صاحب بن عباد و ابن فارس بود و در شهرهایی چون بغداد، اصفهان و نیشابور سفر کرد.
وی در دستگاه‌های حکومتی آل‌بویه، غزنویان و سلجوقیان مناصب مهمی چون وزارت و دبیری داشت.
آثار متعددی از جمله رسالات ادبی، تاریخی و نامه‌نگاری از او برجای مانده و اشعار زیادی در مدح اهل بیت سروده است.
ایشان حدود سال ۴۵۰ (هجری قمری) در ری درگذشت.



ابوالعلاء محمد بن علی بن حسّول همدانی رازی ملقب به صفی‌الملک و صفی‌الحضرتین و معروف به ابن حسول از وزرای آل بویه، دبیر، کاتب، ادیب، مورخ و از شعرای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود.
او یکی از مشهورترین افراد خاندان آل حسول بود
[۱۸] شبستری، عبدالحسین، مشاهیر الشعراء الشیعه، ج۴، ص۲۷۶.
که از همدان برخاست، ولی در ری پرورش یافت.
[۱۹] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۶.

وی سفری به بغداد، اصفهان، قزوین، نیشابور و سفری مجدد به همدان داشت.



ابوالعلاء از محضر بزرگانی چون صاحب بن عباد و ابوالحسین احمد بن فارس استفاده کرد.



محمد بن علی به شهرهایی که سفر می‌کرد برخی از دانشمندان این شهرها نیز چون ابومنصور عبداللّه لملک ثعالبی۴۲۹ هـ.ق)،
[۳۴] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۶-۱۲۷.
ابوالحسن علی بن حسن باخرزی۴۶۷ هـ.ق)، شجاع بن فارس بن حسین ذهلی۵۰۷ هـ.ق)، حسن بن احمد بن حسن حداد اصفهانی۵۱۵ هـ.ق) و احمد بن سُلیم مقری از محضر او استفاده کرده و بعضاً روایتگر از او بوده‌اند.



صفی‌الملک در زمان مجدالدوله در ری به وزارت دست یافت.
با تسلط سلطان محمود غزنوی بر ری و همچنین در زمان پسرش سلطان مسعود او در این شهر و در غزنه به کار دبیری و نویسندگی در دیوان رسائل اشتغال پیدا کرد.
[۴۳] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۶-۱۲۷.

همچنین در دستگاه سلجوقیان، دبیر و کاتبی فاضل به شمار می‌رفت.
[۴۴] راوندی، محمد بن علی، راحة الصدور، ص۱۰۸- ۱۰۹.




صفی‌الحضرتین کتاب‌های از او برجا مانده است. بعضی از آثارش با بذله‌گویی و طنز همراه بوده که این آثار عبارت‌اند از:
• رسالةٌ فی فضل اللّه لحر علی البرد؛
• مناقب الحضرة السلطانیه؛
• تفضیل الاتراک علی سائر الأجناد؛
[۴۹] شبستری، عبدالحسین، مشاهیر الشعراء الشیعه، ج۴، ص۲۷۶.

نسخه خطی این کتاب در موزه عراق بوده و مقدمه این کتاب در مجلة الجمعیة التاریخیة الترکیه به چاپ رسیده است.
• اثر دیگر او نامه‌های او به برخی از بزرگان است که در مجموعه‌ای خطی در کتابخانه واتیکان نگهداری می‌شود.
• اشعار بسیاری نیز از او به یادگار مانده که بعضی منابع به آن‌ها اشاره کرده‌اند.
[۵۶] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۱۴.
[۵۷] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۷-۱۳۲.

از جمله اشعار بسیاری در مدح اهل‌بیت و ائمه اطهار (علیهم السلام) سروده که نمونه‌ای از آن را در بعضی از منابع می‌توان مشاهده کرد.
[۵۹] سماوی، شیخ محمد، الطلیعه من شعراء الشّیعه، ج۲، ص۲۸۱.
[۶۰] شبستری، عبدالحسین، مشاهیر الشعراء الشیعه، ج۴، ص۲۷۶ - ۲۲۷.




ابن حسول درباره طول عمرش، بعضی منابع از این‌که او عمری دراز داشته خبر داده‌اند.
وی در سال ۴۵۰ (هجری قمری) یا همین حدود در ری وفات کرد.
[۶۹] سماوی، شیخ محمد، الطلیعه من شعراء الشّیعه، ج۲، ص۲۸۱.

(دیگر منابع:
[۷۲] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۳۹.
[۷۳] راوندی، محمد بن علی، راحة الصدور، ص۴۸۰- ۴۸۲.
[۷۴] منشی کرمانی، ناصرالدین، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار، ص۵۵-۵۶.
[۷۶] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۳۰.
[۷۷] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۱۸.
[۷۸] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۲.
[۷۹] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۴۲.
[۸۰] ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۴۶.
)



۱. بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، تاریخ بیهق، ص۲۲۸.    
۲. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۸.    
۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۴. باخرزی، علی بن حسن، دمیه القصر و عصره اهل العصر، ص۴۱۱.    
۵. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۴۳۰.    
۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۷. رافعی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، ج۲، ص۷۶.    
۸. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۴۶۲.    
۹. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۱۰. بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، تاریخ بیهق، ص۲۲۸.    
۱۱. رافعی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، ج۲، ص۷۶.    
۱۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۱۳. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۸.    
۱۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۱۵. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۴۳۰.    
۱۶. رافعی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، ج۲، ص۷۶.    
۱۷. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۱۸. شبستری، عبدالحسین، مشاهیر الشعراء الشیعه، ج۴، ص۲۷۶.
۱۹. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۶.
۲۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۲۱. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۲۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۲۳. رافعی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، ج۲، ص۷۶.    
۲۴. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۸.    
۲۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۲۶. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۴۳۰.    
۲۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۲۸. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۲۹. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۸.    
۳۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۳۱. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۴۳۰.    
۳۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۳۳. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۳۴. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۶-۱۲۷.
۳۵. باخرزی، علی بن حسن، دمیه القصر و عصره اهل العصر، ص۴۱۱.    
۳۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۳۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۳۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۳۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۴۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۴۱. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۴۲. بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، تاریخ بیهق، ص۲۲۹.    
۴۳. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۶-۱۲۷.
۴۴. راوندی، محمد بن علی، راحة الصدور، ص۱۰۸- ۱۰۹.
۴۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۴۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۴۷. باخرزی، علی بن حسن، دمیه القصر وعصره اهل العصر، ص۴۱۲.    
۴۸. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۴۹. شبستری، عبدالحسین، مشاهیر الشعراء الشیعه، ج۴، ص۲۷۶.
۵۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۵۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۴۶۲.    
۵۲. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۵۳. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۵۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۵۵. رافعی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، ج۲، ص۷۶.    
۵۶. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۱۴.
۵۷. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۷-۱۳۲.
۵۸. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۸.    
۵۹. سماوی، شیخ محمد، الطلیعه من شعراء الشّیعه، ج۲، ص۲۸۱.
۶۰. شبستری، عبدالحسین، مشاهیر الشعراء الشیعه، ج۴، ص۲۷۶ - ۲۲۷.
۶۱. بیهقی، ابوالحسن علی بن زید، تاریخ بیهق، ص۲۲۹.    
۶۲. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۴۳۰.    
۶۳. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹۸.    
۶۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۶۵. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۴۴.    
۶۶. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۶۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۰، ص۲۶۶.    
۶۸. باخرزی، علی بن حسن، دمیه القصر وعصره اهل العصر، ص۴۱۲.    
۶۹. سماوی، شیخ محمد، الطلیعه من شعراء الشّیعه، ج۲، ص۲۸۱.
۷۰. باخرزی، علی بن حسن، دمیه القصر وعصره اهل العصر، ص۴۱۲.    
۷۱. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۴۴.    
۷۲. ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۳۹.
۷۳. راوندی، محمد بن علی، راحة الصدور، ص۴۸۰- ۴۸۲.
۷۴. منشی کرمانی، ناصرالدین، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار، ص۵۵-۵۶.
۷۵. ثعالبی، عبدالملک بن محمد، یتیمة الدهر، ج۵، ص۲۵۳.    
۷۶. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۳۰.
۷۷. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۱۸.
۷۸. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۲۲.
۷۹. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۴۲.
۸۰. ثعالبی نیشابوری، عبدالملک، تتمة یتیمة الدهر، ج۵، ص۱۴۶.
۸۱. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱۰، ص۲۴۳.    
۸۲. ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۴۳۰.    
۸۳. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، ج۶۴، ص۳۴۹.    
۸۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۵۱۲.    
۸۵. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۵، ص۴۱۷.    
۸۶. رافعی، عبدالکریم بن محمد، التدوین فی اخبار قزوین، ج۳، ص۴۶۰.    
۸۷. ابن منظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق، ج۲۷، ص۲۸۷.    
۸۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۷۶.    
۸۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۴۶۲.    
۹۰. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۲، ص۳۸۳.    
۹۱. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص۱۸۲.    
۹۲. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۷۲.    
۹۳. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۴۴.    
۹۴. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۴۴۷.    
۹۵. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۳۱۸.    
۹۶. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۱۴۰۳.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن حسول همدانی»، ج۳، ص۳۷۹.






جعبه ابزار