آمار شهدای کربلا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آمار شهدای کربلا، از مباحث مرتبط با اطلاعات و گزارشهای آماری در مورد واقعه
کربلا است. در بررسی آمار شهدای کربلا از منابع متاخر و معاصر، تعداد کل شهدای کربلا متفاوت گزارش شده است که با توجه به قدمت و شهرت قول ۷۲ نفر و تطابق آن با آمـار یـاران
امام حسین (علیهالسّلام) در
روز عاشورا و تعداد سرهای بریده از شهدای کربلا، این قول پذیرفتنی تر از اقوال دیگر مینماید.
در بررسی آمار شهدای کربلا، با دو دسته منابع سروکار داریم:
۱. دسته نخست، منابع تاریخی کهناند که گاهی به مناسبت، آمار شهدا و اسامی ایشان و چگونگی مبارزه و شهادتشان را ثبت کردهاند؛ اما این گزارشها در برخی موارد، بسیار متفاوت و ناهمخواناند.
۲. دسته دوم، آثار معاصران است که کوشیدهاند با بررسی و تفحص در منابع قدیم و جدید، و حتی گاهی منابع غیر معتبر، اسامی شهدا و سرگذشت هر یک از آنان را
جمع آوری کرده، آماری از شهدای کربلا به دست دهند. هر چند برخی از این نویسندگان تلاش بسیاری برای دستیابی به فهرستی کامل و دقیق از شهدای کربلا کردهاند، موفق به ارائه آمار کاملاً دقیق و واقعی نشدهاند.
گزارشهای منابع کهن و متاخر درباره تعداد کل شهیدان کربلا متفاوت است:
۱. مشهورترین گزارش در این باره، ۷۲ نفر است.
۲.
فضیل بن زبیر از اصحاب
امام باقر (علیهالسّلام) و
امام صادق (علیهالسّلام)، آمار شهدا را از آغاز تا پایان نهضت (حتی با احتساب مجروحانی که بعداً شهید شدند)، ۱۰۶ نفر (۲۰ نفر از
بنیهاشم و ۸۶ نفر از اصحاب) نوشته است.
۳.
ابومخنف به نقل از
زحر بن قیس آمار شهدا را به جز
امام حسین (علیهالسّلام) ۷۸ نفر گفتـه اسـت.
۴.
بلخی (۳۲۲ق)،
مسعودی و
مقدسی (۵۰۷ق)، تعداد شهدا را ۸۷ نفر نگاشتهاند.
۵.
مستوفی (متوفای پس از ٧٤٤ق) تعداد شهدا را ١٤١ نفر (۱۷ نفر از بنیهاشم و ١٢٤ نفر از غیربنیهاشم) نگاشته است.
محققان معاصر نیز با بررسی و تحلیل منابع کهن، به آمارهای متفاوتی رسیدهاند:
۱.
سیدمحسن امین، اسامی شهدای نهضت
عاشورا را (از آغاز تا پایان) تا ۱۳۹ نفر دانسته است.
۲.
محمدمهدی شمس الدین پس از بحثی تحلیلی در این باره، تعداد شهدای کربلا را کمی بیش از ۱۰۰ نفر دانسته است.
۳.
ذبیح الله محلاتی، این آمار را تا ۲۲۸ نفر (از آغاز تا پایان نهضت، و حتی با احتساب
عبدالله بن عفیف ازدی که در زمان حضور اسرا در
کوفه شهید شد) رسانده است.
۴. نویسنده دیگری هم گزارش شهادت ۱۸۲ نفر از شهدا را از آغاز تا پایان نهضت عاشورا، به تفصیل نگاشته است.
در منابع درباره تعداد یاران
امام حسین (علیهالسّلام) در روز
عاشورا اختلاف نظر وجود دارد که به نظر میرسد آمار تقریبی بین ۶۵ تا ۱۴۵ نفر قابل تخمین بوده و آمار ۷۲ نفر به لحاظ قدمت و اعتبار منابع و کثرت ناقلان آن، قابـل اعتماد و پذیرفتنی مینماید.
مسعودی، آمار یاران امام حسین (علیهالسّلام) را در روز عاشورا، ۶۱ نفر گزارش کرده است.
قاضی نعمان مغربی و
بلخی، تعداد یاران امام حسین (علیهالسّلام) را در روز عاشورا کمتر از ۷۰ نفر گفتهاند.
مشهورترین قول، که بیشترین قایل را هم دارد، ۷۲ نفر است.
ابومخنف به نقل از
ضحاک بن عبدالله مشرقی، یاران امام حسین (علیهالسّلام) را در روز عاشورا ۷۲ نفر (شامل ۳۲ سواره و ۴۰ پیاده) ثبت کرده است.
ابن حجر هیتمی (٩٧٤ق)، تعداد یاران امام حسین (علیهالسّلام) را در روز عاشورا هشتاد و چند نفر نوشته است.
خصین بن عبدالرحمن در گزارش خود به نقل از
سعد بن عبیده، سپاه امام را نزدیک به ۱۰۰ نفر بیان کرده است.
خوارزمی بنا بر روایتی، تعداد یاران امام حسین (علیهالسّلام) را در روز عاشورا، ١١٤ نفر (۳۲ سواره و ٨٤ پیاده) نقل کرده است. عبارت خوارزمی در این باره چنین است:
... وکان معه اثنان وثلاثون فارساً واربعون راجلاً وفی روایة: اثنان وثمانون راجلاً. البته این در صورتی است که «اثنان و ثمانون راجلاً» عطف به «اثنان و ثلاثون فارساً» باشد که با احتساب سوارگان سپاه امام، در مجموع تعداد آنان ١١٤ نفر (سواره و پیاده) میشود.
سبط ابن جوزی، آمار یاران امام حسین (علیهالسّلام) را در روز عاشورا، ۱۴۵ نفر (۴۵ نفر سواره و ۱۰۰ نفر پیاده) نوشته است. البته وی قول به ۱۷۰ نفر (۷۰ نفر سواره و ۱۰۰ نفر پیاده) و نیز قول به ۳۰ سواره را هم بیان کرده است.
طبری به نقل از ابومخنف از قول
زید بن علی بن الحسین، یاران امام را ۳۰۰ نفر نوشته است.
اگر گزارش طبری (۳۰۰ نفر) را به سبب متفرد بـودنش کنار بگذاریم، میتوانیم تعداد یاران امام را بین ۶۵ تا ١٤٥ نفر تخمین بزنیم. در مجموع با توجه به آمار شهدای کربلا، آمار ۷۲ نفر به لحاظ قدمت و اعتبار منابع و کثرت ناقلان آن، قابـل اعتماد و پذیرفتنی مینماید.
یکی از زشتترین جنایات بزرگ یزیدیان، بعد از
جنگ، در حق
شهدای کربلا، بریدن سر مبارک
امام حسین (علیهالسلام) و سرهای شهدای دیگر و توزیع آنها بین قبایل و انتقال سرهای مبارک به
کوفه و
شام بوده است. مورخان تعداد سرهای بریده شهدای کربلا را یک گونه گزارش نکردهاند اما به نظر میرسد تعداد ۷۲ سر به لحاظ قدمت قایلان آن، اعتبار بیشتری داشته باشد.
طبری و
ابن شهر آشوب به نقل از
ابومخنف و
ابن صباغ مالکی، تعداد سرهایی را که نزد عبیدالله برده شد، ۷۰ سر گزارش کردهاند.
بلاذری،
دینوری،
طبری،
شیخ مفید،
خوارزمی،
ابن اعثم،
ابن نما و مورخان دیگر شمار آنها را ۷۲ سر (به جز سر
امام حسین (علیهالسّلام)) نوشتهاند.
سبط ابن جوزی آمار سرهای بریده شهدای کربلا را بیش از ۷۰ نوشته است.
شیخ طبرسی در کتاب
اعلام الوری مینویسد:
«وامر برؤوس الباقین فقطعت وکانت اثنین وسبعین راسا...» «عمر بن سعد دستور داد سرهای بقیه اصحاب را قطع کردند که تعدادشان هفتاد و دو سر بود.»
ابنحاتم عاملی نیز همین سخن را گفته است:
«و امر برؤوس الباقین من اصحابه و اهل بیته فقطعت، فکانت اثنین و سبعین راسا....» مورخان
اهل سنت نیز همین قول را گزارش کردهاند.
بلاذری مینویسد:
«فحمل الی ابن زیاد اثنان وسبعون راساً مع شمر بن ذی الجوشن، وقیس بن الاشعث وعمرو بن الحجاج الزبیدی، وعزرة بن قیس الاحمسی من بجیلة، فقدموا بالرؤوس علی ابن زیاد.» «هفتاد و دو سر را همراه شمر بن ذی الجوشن، قیس بن اشعث، عمرو بن حجاج زبیدی و
عزرة بن قیس احمسی از
قبیله بجیله، به سوی ابنزیاد بردند.»
بدرالدین عینی در کتاب «
عمدة القاری شرح صحیح البخاری»، نیز مینویسد:
«وکانت الرؤوس اثنین وسبعین راساً.» «سرهای شهدا، هفتاد و دو سر بوده است.»
صاحب
بغیة الطلب نیز مینویسد:
«وحملت الرؤوس علی اطراف الرماح وکانت اثنین وسبعین راسا.» «سرها را بر سر نیزهها زدند و تعداد آن هفتاد و دو سر بود.»
طبق برخی گزارشها، ۷۸ سر از بدنهای مطهر شهدای کربلا و
اصحاب امام حسین (علیهالسّلام) بریده شده است.
سید بن طاووس مینویسد:
«وَ رُوِیَ اَنَّ رُءُوسَ اَصْحَابِ الْحُسَیْنِ (علیهالسّلام) کَانَتْ ثَمَانِیَةً وَ سَبْعِینَ رَاْساً فَاقْتَسَمَتْهَا الْقَبَائِلُ لِتَقْرُبَ بِذَلِکَ اِلَی عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ زِیَادٍ وَ اِلَی یَزِیدَ بْنِ مُعَاوِیَةَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَجَاءَتْ کِنْدَةُ بِثَلَاثَةَ عَشَرَ رَاْساً وَ صَاحِبُهُمْ قَیْسُ بْنُ الْاَشْعَثِ وَ جَاءَتْ هَوَازِنُ بِاثْنَیْ عَشَرَ رَاْساً وَ صَاحِبُهُمْ شِمْرُ بْنُ ذِی الْجَوْشَنِ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَ جَاءَتْ تَمِیمٌ بِسَبْعَةَ عَشَرَ رَاْساً وَ جَاءَتْ بَنُو اَسَدٍ بِسِتَّةَ عَشَرَ رَاْساً وَ جَاءَتْ مَذْحِجُ بِسَبْعَةِ رُءُوسٍ وَ جَاءَ بَاقِی النَّاسِ بِثَلَاثَةَ عَشَرَ رَاْساً.» «روایت شده است: که سرهای یاران حسین (علیهالسّلام) هفتاد و هشت سر بود که قبائل عرب به منظور تقرّب به دربار
عبیداللَّه بن زیاد و
یزید بن معاویه (خدا لعنتشان کند) میان خود قسمت کردند:
قبیله کنده با سیزده سر بریده آمد که رئیسشان قیس بن اشعث بود.
هوازن با دوازده سر به ریاست شمر بن ذی الجوشن خدا لعنتشان کند.
قبیله تمیم با هفده سر و
بنیاسد با شانزده سر و
مذحج با هفت سر و بقیّه سپاه هم با سیزده سر.»
علامه مجلسی نیز از قول «محمد بن ابیطالب» این قول را نقل کرده است:
«وقال محمد بن ابی طالب: وروی ان رؤس اصحاب الحسین واهل بیته کانت ثمانیة وسبعین راسا و اقتسمتها القبائل لیتقربوا بذلک الی عبید الله والی یزید.» به نظر میرسد قول نخست، به لحاظ قدمت قایلان آن، اعتبار بیشتری داشته باشد.
با توجه به قدمت و شهرت قول ۷۲ نفر و تطابق آن با آمـار یـاران امام در روز عاشورا، و تعداد سرهای بریده شهدای کربلا این قول پذیرفتنیتر از اقوال دیگر مینماید.
• پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۲، ص۴۸۲-۴۸۳.
