علم - به کسر عین (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عِلْم (به کسر عین و سکون لام) یکی از مفردات به کار رفته در
قرآن کریم به معنای دانستن و
دانش است. مشتقات این واژه در قرآن عبارتند از:
عالِم به معنای دانا،
عَلِيم و
عَلّام به معنای بسيار دانا است.
عِلْم به معنای دانستن و
دانش است.
(قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ)،
«هر گروه محل آبخوردن خود را دانستند»،
(قالُوا سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا إِلَّا ما عَلَّمْتَنا).
علم گاهى بمعنى اظهار و روشن كردن آيد، مثل:
(ثُمَّ بَعَثْناهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصى لِما لَبِثُوا أَمَداً)،
پيداست كه خدا پيش از بر انگيختن
اصحاب کهف ميدانست كدام گروه از آنها مدّت توقّف خود را بهتر ميدانند و بعثت آنها براى اظهار و روشن كردن آن بود.
طبرسی ذيل
آیه ۱۴۰ آل عمران (وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا ...) فرموده: خدا قبل از اظهار ميداند كه آنها از حيث
ایمان متمايز ميشوند و پس از اظهار ميداند كه متمايزاند پس تغيير در معلوم است نه در علم.
و بقولى معنى آنست: تا
خدا معلوم را ظاهر سازد.
در
المیزان ذيل
(لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ) فرموده: مراد
علم فعلی است و آن ظهور شى‌ء و حضورش به
وجود خاصّ نزد خداست؛
علم بدين معنى در قرآن زياد است مثل
(وَ لِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَيْبِ)،
(لِيَعْلَمَ أَنْ قَدْ أَبْلَغُوا رِسالاتِ رَبِّهِمْ).
على هذا همه
آیات كه در اين سياق‌اند مراد از علم در آنها اظهار است.
علم گاهى به معنى
دلیل و
حجّت آيد مثل:
(قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً. ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ)،
يعنى: دليلى باين گفته ندارند.
(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ)،
يعنى بغير دليل
مجادله ميكند.
(وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما)،
(وَ خَرَقُوا لَهُ بَنِينَ وَ بَناتٍ بِغَيْرِ عِلْمٍ).
دليل اينكه علم در اين آيات بمعنى دليل و برهان است اولا لسان خود آيات است كه علم بمعنى دانستن جور در نميايد. ثانيا لفظ سلطان است كه در نظير اين آيات آمده است، مثل:
(قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً ... إِنْ عِنْدَكُمْ مِنْ سُلْطانٍ بِهذا)،
يعنى دليلى بر اين گفته نداريد.
(وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ ...) ضمير إِنَّهُ راجع به
عیسی (علیه‌السّلام) است. در معنى آيه گفته‌اند: «چون آنحضرت بدون پدر بدنيا آمده اين نشانه آنست كه در آفريده شدن روز
قیامت احتياجى بوجود پدر نيست و انسان از زمين كه بحكم مادر است مى‌رويد».
على هذا وجود عيسى يكى از نشانه‌ها و شواهد قيامت است.
(عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ) از
اسماء حسنی است و آن يازده مرتبه بلفظ فوق و دو دفعه بلفظ
(عالِمُ الْغَيْبِ) در
قرآن مجید آمده است.
(عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعالِ)،
(عالِمُ الْغَيْبِ فَلا يُظْهِرُ عَلى غَيْبِهِ أَحَداً).
عَلِيم به معنای بسيار دانا،
صیغه مبالغه است.
در
مجمع از
سیبویه نقل كرده: چون اراده مبالغه كنند بجاى فاعل فعيل گويند مثل: عليم و رحيم.
(سُبْحانَكَ لا عِلْمَ لَنا إِلَّا ما عَلَّمْتَنا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ).
(يَأْتُوكَ بِكُلِّ ساحِرٍ عَلِيمٍ)،
(قالَ اجْعَلْنِي عَلى خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ)،
ايضا:
.
اين كلمه صدو شصت و دو بار در كلام اللّه آمده است، صد و پنجاه و شش بار درباره
خدا و هشت بار درباره ديگران.
عَلَّام به معنای بسيار دانا،
صیغه مبالغه است.
(إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ).
عَلَّام چهار بار و همه بصورت
(عَلَّامُ الْغُيُوبِ) در
قرآن آمده است:
.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "علم"، ج۵، ص۳۲.
