• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کاربردهای ذکر در قرآن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


«ذکر» در لغت، حفظ شیء و خلاف نسیان است. کلمه «ذکر» در قرآن برای هفت معنای مختلف به کار رفته است. از این جهت، مشترک لفظی است و با قرینه می‌توان معانی مورد نظر را به دست آورد. اضافه «اهل» به «الذکر»، معنای منحصری را افاده می‌کند.


روایات شیعه، «اهل ذکر» را در اهل بیت (علیه‌السّلام) منحصر می‌کنند و در این زمینه به متواتر یا حداقل متظافرند.
در منابع اهل سنت، درباره اهل ذکر پانزده نظریه مطرح شده است که آن‌ها را می‌توان در سه نظریه عمده خلاصه کرد: «اهل کتاب به طور اعم یا اخص»، «اهل قرآن» و «اهل بیت». روایات اهل سنت به دو گروه تقسیم شده است: سند گروه اول از صحابه و تابعین است و سند گروه دوم به شخص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل بیتش همچون امام علی، امام باقر و امام صادق (علیه‌السّلام) می‌رسد. لذا گروه دوم از حیث سند و متن قوی تر و صحیح تر به نظر می‌رسد و با دیدگاه شیعه کاملا انطباق دارد.

ذکر در لغت به معنای «حفظ الشیء» و خلاف نسیان
[۱] قرشی بنایی، علی‌اکبر،قاموس قرآن، ماده «ذ، ک، ر».
به کار رفته است. راغب اصفهانی می‌گوید:
الذکر، یادآوری است. گاهی چیزی را به یاد می‌آورید و مراد از آن حالتی است در نفس که انسان به وسیله آن چیزی را که معرفت و شناخت آن را قبلا حاصل کرده است، حفظ می‌کند. ذکر و یادآوری مانند حفظ کردن است و واژه حفظ به اعتبار به دست آوردن و یا دریافتن چیزی گفته می‌شود، ولی ذکر به اعتبار حضور در ذهن و به خاطر آوردن آن است. گاهی نیز ذکر را برای حضور در دل و سخن، هر دو، به کار می‌برند. از این جهت گفته می‌شود که ذکر دو گونه است: قلبی و دیگری زبانی. هر یک از این یادآوری‌ها هم دو نوع است؛ اول: یاد و ذکری که بعد از فراموشی است. دوم: ذکری که پس از فراموشی نیست، بلکه برای ادامه حفظ کردن و به خاطر سپردن است.
[۲] راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ماده «ذ، ک، ر».    

در برخی از منابع نیز آمده است که اصل واحد در این ماده، همان تذکر و یادآوری در قبال غفلت و نسیان است.
[۳] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ماده «ذ، ک، ر».


ذکر در قرآن برای معانی مختلفی به کار رفته است. با بررسی آیات ویژه ذکر، هفت معنا برای آن یافت می‌شود که عبارت‌اند از:
۱. در آیه ۹ سوره حجر،
[۴] حجر/سوره۱۵، آیه۹.    
ذکر به معنای «قرآن» آمده است.
۲. در آیه ۶۳ سوره اعراف،
[۵] اعراف/سوره۷، آیه۶۳.    
ذکر به معنای «حکم» به کار رفته است.
۳. همچنین در آیه ۲۵ سوره قمر
[۶] قمر/سوره۵۴، آیه۲۵.    
به معنای «وحی» به کار رفته است.
۴. در آیه ۱۸ سوره فرقان
[۷] فرقان/سوره۲۵، آیه۱۸.    
به معنای «یاد» استعمال شده است.
۵. در آیه ۱۰ سوره طلاق،
[۸] طلاق/سوره۶۵، آیه۱۰.    
معنای ویژه ذکر برای «رسول» استعمال شده است.
۶. در آیه ۵ سوره شعرا،
[۹] شعراء/سوره۲۶، آیه۵.    
به معنای «پند و نصیحت» به کار رفته است.
۷. در آیه ۲۴ سوره انبیا،
[۱۰] انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۴.    
به معنای «سخن» آمده است.
با بررسی آیات به دست می‌آید که کلمه «ذکر»، مشترک لفظی است و باید با کمک قرینه، معنای مورد نظر را به دست آورد. در آیه ذکر، «اهل» به «ذکر» اضافه شده است. هر جای قرآن واژه «اهل» به لفظی اضافه شده باشد، آن را از معنای عام خارج ساخته و به معنای مخصوصی محدود کرده است. اهل کتاب
[۱۱] بقره/سوره۲، آیه۱۰۵.    
و اهل بیت
[۱۲] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
از آن جمله‌اند.

۱. ↑ قرشی بنایی، علی‌اکبر،قاموس قرآن، ماده «ذ، ک، ر».
۲. ↑ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، ماده «ذ، ک، ر».    
۳. ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ماده «ذ، ک، ر».
۴. ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۹.    
۵. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۶۳.    
۶. ↑ قمر/سوره۵۴، آیه۲۵.    
۷. ↑ فرقان/سوره۲۵، آیه۱۸.    
۸. ↑ طلاق/سوره۶۵، آیه۱۰.    
۹. ↑ شعراء/سوره۲۶، آیه۵.    
۱۰. ↑ انبیاء/سوره۲۱، آیه۲۴.    
۱۱. ↑ بقره/سوره۲، آیه۱۰۵.    
۱۲. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    


دانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله «کاربردهای ذکر در قرآن».    



رده‌های این صفحه : ذکر | موضوعات قرآنی
جعبه ابزار