چهارده مقاله از کتاب طبائع الحیوان البحری و البری (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«چهارده مقاله از طبائع الحیوان البحری و البری» نگاشته حکیم و دانشمند نامدار و بزرگ یونان
ارسطو است.
ارسطو پنج کتاب در حیوان شناسی نگاشته است: ۱. تاریخ الحیوان ۲. عن اجزاء الحیوان، ۳. عن حرکة الحیوان، ۴. عن مسیر الحیوان، ۵. عن ولاد الحیوان. به مجموع این پنج کتاب در نگاشته‌هایی که دانشوران عرب نگاشته‌اند، مقاله چهاردهم از کتاب طبائع الحیوان البری و البحری اطلاق کرده‌اند. بنابراین این اثر نه اثری مستقل، بلکه مجموعه‌ای از پنج نگاشته ارسطوست.
چنان که واضح است این اثر در اصل به زبان یونانی بوده که در دوران‌های اسلامی به
عربی ترجمه شده است. درباره مترجم این اثر نظر اکثر مورخین این است که یوحنا (
یحیی)
بن بطریق این اثر را به عربی ترجمه نموده است.
ابن ندیم می‌گوید: «کتاب الحیوان را که شامل نوزده مقاله است ابن
بطریق از سریانی به عربی ترجمه نمود.»
به این مطلب بعضی دیگر نیز تصریح کرده‌اند.
.
البته با توجه به آنچه درباره خصوصیت مترجم می‌گویند به نظر می‌رسد این ترجمه چندان دقیق و صحیح نباشد. ابن ابی اصیبعه درباره
یحیی بن بطریق می‌گوید: «وی با زبان عربی آن چنان که شایسته است آشنا نبود و همین طور اطلاع چندانی از
یونانی نداشت.»
این اثر دارای چهارده بخش (فصل) است. محقق اثر کتاب را در سه بخش ارائه کرده است؛ بدین گونه که در بالای هر صفحه از کتاب متن اثر ذکر شده است. در ذیل آن اختلاف نسخ ارائه شده و در بخش سوم نیز توضیحات الفاظ و عبارات و نکاتی که محقق لازم به ذکر دانسته ارائه شده است.
این اثر و بلکه همه آثاری که از مکتب طبی یونان به دست ما رسیده است از چند جهت قابل توجه و اعتنا است.
اول: این آثار بازگوکننده اندیشه و مبانی علمی تمدن بزرگ قبل از
اسلام است و از این رو نکات جالب و سودمندی برای تحقیق در آن به چشم می‌خورد.
دوم: آثار مکتب یونان گاه زیربنای مکاتب دیگر بوده‌اند؛ از این رو شناخت خصائص مکاتب زیر بنایی برای پایه ریزی مکتب جدید سودمند و بلکه ضروری است.
سوم: وجه تاریخی این آثار غیرقابل انکار است. این خود ارثی است که تمدنهای کهن برای تمدنهای بعد از خود به یادگار گذاشته‌اند.
البته اهمیت این آثار از جهت دیگری نیز قابل اعتنا است و آن مربوط به ترجمه این آثار از زبان‌های بیگانه به زبان عربی است. هرچند- چنان که در بخش معرفی کتاب گفتیم- مترجم این اثر در ترجمه کتاب چندان دقیق عمل نکرده است و از این رو تا حدی اثر را از اعتبار انداخته است اما به هر حال آشنایی با نظریات بزرگان علم، خصوصا کسی مثل ارسطو کاری سودمند و مفید است.
توصیف
معده و
روده در
ماهی‌ها و
مارها و وجه شباهت و تفاوت آنها، کبد و مری حیوانات و ارتباط مری با طول عمر، بزاق و وظیفه آن در سرعت هضم غذا، ماساریقا یا روده بند و جایگاه وجود آن و وظایف آن، معرفی و خصوصیات جزئی و کلی بعضی از
حیوانات و شیوه تنفس حیوانات، عناوین فصول مختلف کتاب است.
این اثر با تحقیق خانم دکتر عزت محمد سلیم سالم و با تذییلات سودمند ایشان توسط بخش دراسات یونانی و لاتینی دانشگاه الآداب
قاهره در سال ۱۹۸۴ م در ۲۰۳ صفحه منتشر شده است.
محقق علاوه بر تصحیح متن کتاب، مقدمه‌ای نیز پیرامون زندگی و آثار ارسطو و نیز معرفی این کتاب به رشته تحریر درآورده است.
حواشی این اثر دو دسته است: دسته‌ای پیرامون اختلاف نسخ و بخشی دیگر حواشی توضیحی و تطبیق متن عربی با متن یونانی است.
تدوین و تنظیم فهرست اسامی حیوانات، فهرست اعلام و شهرها به
زبان یونانی کار دیگری است که محقق این اثر انجام داده است.
افست این اثر را مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل دانشگاه ایران با مقدمه‌ای کوتاه به قلم آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی پیرامون زندگانی مؤلف منتشرنموده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
