هبط (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هَبط (به فتح هاء و سکون باء) و
هُبُوط (به ضم هاء و باء) از
واژگان قرآن کریم به معنای پایین آمدن است.
مشتقات
هَبط که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
یَهْبِطُ (به فتح یاء، سکون هاء و کسر باء) به معنای فرود آمد،
اِهْبِط (به کسر همزه، باء و سکون هاء) به معنای فرود آی.
هَبط و
هُبُوط به معنای پایین آمدن است.
طبرسی فرموده: هبوط و نزول و وقوع نظیر هم‌اند و آن حرکت از بالا به پایین است، هبوط گاهی به معنی حلول (دخول) در مکان است گویند:
«هبطنا بلد کذا» یعنی به فلان بلد وارد شدیم.
هبط و فعل آن لازم و متعدی هر دو آید.
راغب اصفهانی می‌گوید: هبوط به معنی انحدار و پایین آمدن قهری است مثل هبوط و افتادن سنگ و نیز گوید چون در
انسان به کار رود بر سبیل استخفاف و سبک شمردن باشد.
به مواردی از
هَبط که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ اِنَّ مِنْها لَما یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ) (و پاره‌ای از خوف خدا از فراز کوه به زیر می‌افتد؛ امّا دل‌های شما، نه از خوف خدا می‌تپد، و نه سرچشمه دانش و عواطف انسانی است...)
حق آن است که بگویم هبوط اعمّ از قهری و اختیاری است مثل آیه ۷۴
بقره که درباره سنگ‌ها است و قهری است.
(فرمود: «از آن مقام و مرتبه‌ات فرود آی. تو حق نداری در آن مقام و مرتبه تکبّر کنی...)
هبوط گاهی بر سبیل استخفاف است.
(قِیلَ یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا وَ بَرَکاتٍ عَلَیْکَ) (به
نوح گفته شد: «ای نوح! با سلامت و برکاتی از ناحیه ما بر تو و بر تمام امّت‌هایی که با تواند، فرود آی!.)
هبوط گاهی درباره
شیطان و بر سبیل استخفاف است آیه ۴۸
هود که به جای استخفاف تعظیم است.
(اکنون که چنین می‌خواهید در شهری فرود آیید.)
هبوط در این آیه به معنی حلول و دخول است چنان‌که از
مجمع نقل شد یعنی:
موسی (علیه‌السّلام) به
بنی‌اسرائیل گفت به شهری داخل شوید و در آن مسکن گزینید در آن‌جا آن‌چه خواهید برای شما هست.
در
قاموس و
اقرب نیز به این معنی تصریح شده است.
(گفتیم: «همگی از آن، فرود آیید! ولی هرگاه هدایتی از طرف من برای شما آمد، کسانی که از آن پیروی کنند، نه ترسی بر آن‌ها است، و نه اندوهگین می‌شوند»)
هبوط اختیاری است. این آیه درباره خروج
آدم و زنش از
بهشت است.
(خداوند فرمود: «همگی شما از
بهشت خارج شوید، در حالی که دشمن یک‌دیگر خواهید بود.)
این آیه نیز در باره آن‌دو است ظاهرا مراد از (اهْبِطُوا) به قرینه (فَاِمَّا یَاْتِیَنَّکُمْ...) آدم و زنش و مطلق آدمیان است گر چه آن‌وقت جز دو نفر نبودند و در آیه (اهْبِطا) خطاب به آن دو نفر است ولی (بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ فَاِمَّا یَاْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدیً...)باز راجع به عموم است.
نمی‌شود از
اهْبِطُوا... -
اهْبِطا استفاده کرده که باغ آدم و حوّا در آسمان بود و از آن فرود آمده‌اند شاید آن آیه ۷۴ سوره
هود باشد که به معنی خارج شدن از کشتی است و اگر شبهه را قوی گرفتیم باید گفت محلی که آدم و زنش در آن بودند در بلندی بود، این‌ها در صورتی است که ماجرای هبوط آدم به طور تمثیل نباشد.
به موردی که در
نهج البلاغه به کار رفته است، اشاره می شود:
امام علی (صلوات‌الله‌علیه) به
عبداللّه بن عباس می‌نویسد:
«اعْلَمْ اَنَّ الْبَصْرَةَ مَهْبِطُ اِبْلِیسَ» ظاهرا مراد از آن محل حلول است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «هبط»، ج۷، ص۱۳۶.
